Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο

Επί της ουσίας όμως, πρόκειται για ένα απίθανο ταξίδι στην εποχή που ο Διαφωτισμός αρχίζει να ανατέλλει στον κόσμο με την ελπίδα να σαρώσει τον σκοταδισμό και όλες τις παραδοξολογίες του και να απελευθερώσει ορθολογιστικά τις νέες κοινωνίες. Η ανάδειξη της επιστήμης, η μάχη της με την αλχημεία και τις θρησκευτικές αντιλήψεις, η καλοσύνη που απορρέει από τη γνώση και τη συνείδησή της κι όλα αυτά μέσα σε σκηνοθετημένες σκηνές που εκτυλίσσονται σε τοπία του Ρέμπραντ και του Μπρέγκελ είναι μερικά στοιχεία που συνθέτουν τις σκηνές από το βίο του Ματίας Αλμοσίνου.

Στο ιστορικό πλαίσιο της νέας εποχής η ζωή του Ματίας, ενός κρυπτοεβραίου, χαρισματικού παιδιού, το οποίο θα βρεθεί ορφανό να διασχίζει τη χριστιανική επικράτεια, δέσμιο του θεοκρατικού μεσσιανισμού της εποχής, για να ανακαλύψει την περιπέτεια της ενηλικίωσης  μέσα από τη γέννηση του νέου λόγου και τρόπου ζωής.

Το βιβλίο αυτό είναι ένα οδοιπορικό στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου, μια χαρτογράφηση της ανθρώπινης προσπάθειας να στοχαστεί και ταυτόχρονα να απαντήσει σε θεμελιακά ερωτήματα, ένα ταξίδι στην Ευρώπη του 17ου αιώνα και στον ορθολογισμό που γιγαντώνεται, μια πορεία προς τον πολιτισμό και τις ιδέες του.

Ο Ισίδωρος Ζουργός μέσα από τη σκιαγράφηση του Ματίας αλλά και όλων των ηρώων του- το μυθιστόρημα είναι εξαιρετικά πολυπρόσωπο- σκιαγραφεί μια ζωή συνώνυμη της περιπλάνησης, μια πορεία προς την αυτογνωσία και γίνεται η αφορμή να δούμε από μια διαφορετική οπτική γωνία την ανάγκη του ανθρώπου να ξεφύγει από τη μεταφυσική του μεσσιανισμού και να περάσει σε εκείνη τη διαυγή του φωτός που η επιστήμη φέρει μαζί της στη χαραυγή της νέας εποχής.

Ο Ματίας Αλμοσίνο είναι ο ήρωας εκείνος που με την ευφυία και την καλοσύνη του, αλλά κυρίως με τον ορθολογισμό και τις γνώσεις του, θα γίνει η αφορμή για να στοχαστεί ο αναγνώστης επάνω σε ένα σωρό αναθεωρημένες αξίες. Ο δυτικός πολιτισμός ανοίγεται μπροστά του κι εκείνος θα τον ακολουθήσει με περιπάθεια, ενσωματωμένος πλήρως στην εξέλιξή του. Μόνο μια στιγμή θα δηλώσει αδυναμία και θα επικαλεστεί το Θεό, όταν νιώθει το φόβο της απώλειας όχι πλέον ως επιστήμονας αλλά ως πατέρας και ίσως είναι αυτή η στιγμή ο μίτος της Αριάδνης που θα τον ακολουθήσει στα τελευταία χρόνια της ζωής του, για να βρεθεί μοναχός στον Άθω.

Η γοητευτική περιπλάνηση του Ματίας στην ιστορία της ιατρικής προκαλεί ένα πλήθος αναφορών στο βιβλίο και λειτουργεί με αυτόνομο ενδιαφέρον, καθώς από τις σελίδες του βιβλίου περνούν ονόματα της Ιατρικής αλλά ταυτόχρονα και της φιλοσοφίας. Ήρωες άλλων βιβλίων εμφανίζονται στις σελίδες του, εικόνες από πίνακες ζωγραφικής περιγράφονται λαγαρά, σκηνές απίστευτες περιγράφονται. Σημαντικό και εξαιρετικά επίκαιρό για τη δύναμη της εξουσίας είναι το κεφάλαιο της συνάντησής του Ματίας με τους νάνους, ισχυρή και ιδιαίτερα γοητευτική η δέσμευσή του με τη γυναίκα του κι όλα αυτά απόλυτα αφομοιωμένα μέσα σε ένα αφηγηματικά σθεναρό ιστό που μαγνητίζει τον αναγνώστη.

Ο Ματίας είναι από μόνος του ένα ολόκληρο σύμπαν και ο αναγνώστης καλείται να μπει μέσα σ’ αυτό και να το γνωρίσει μέσα από περιγραφές συναισθημάτων, τοπίων και προσωπικοτήτων. Οι προσωπικές του επιστολές, παρουσιασμένες  από τον συγγραφέα με λογοτεχνική εμβρίθεια κάνουν ακόμα πιο γοητευτική την εκλεπτυσμένη και ταυτόχρονα ισχυρή προσωπικότητά του ήρωα.

Ο Ζουργός καταθέτει ένα σημαντικό έργο και ζητά από τον αναγνώστη του να γίνει μέρος της αφηγηματικής ροής του και να γοητευτεί από την ανατολή της νέας εποχής. Να σταθεί με αναγνωστική αντοχή στις σχεδόν 800 σελίδες του βιβλίου και να αφουγκραστεί την πορεία του ευρωπαϊκού πνεύματος, την αλλαγή της ζωής και τη μαθητεία στην εξελικτική ταυτότητα ενός ανθρώπου.

Κι όλα αυτά τα καταφέρνει δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα εύστοχα σκηνοθετημένη από την καίρια συναρμολόγηση οσμών, γεύσεων, εικόνων, με δυο λόγια λέξεων ικανών να αναπαραστήσουν με ακρίβεια το σημαινόμενό τους- δεινή ικανότητα άλλωστε του συγγραφέα, που καταθέτει ένα μυθιστόρημα στοχασμού και ιδεών, ένα μυθιστόρημα, που για μια ακόμη φορά, τον κατατάσσει στους σημαντικότερους συγγραφείς της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Ισ. Ζουργός: «Αναζητούσα για ήρωα έναν καλό άνθρωπο»

ΓΙΩΤΑ ΜΥΡΤΣΙΩΤΗ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 11.05.2014

• Ο Ισίδωρος Ζουργός στα βυζαντινά τείχη (Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς) της πόλης του. «Η Θεσσαλονίκη δεν θα μπορούσε να λείπει από την απεικόνιση της Ευρώπης του 17ου αιώνα», επισημαίνει ο συγγραφέας. «Τα ίχνη του παρελθόντος, παρά τον βιασμό της αντιπαροχής, έλκουν τους συγγραφείς. Είναι η περίπτωση πόλης που παραμένει ένα ενδιαφέρον στοίχημα για τη λογοτεχνία της» (φωτ.: Αλέξανδρος Αβραμίδης).

Πολυσχιδές και ογκώδες το νέο μυθιστόρημα του Ισίδωρου Ζουργού «Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Με την πρώτη ματιά μοιάζει χαώδες σε συλλογισμούς και συγγραφικές προθέσεις, ως εκ τούτου, μια συζήτηση με τον Θεσσαλονικιό συγγραφέα θα μπορούσε να ταξινομήσει τις στοχεύσεις του στο έβδομο κατά σειρά μυθιστόρημα της εικοσιπενταετούς συγγραφικής του πορείας.

Κι αυτό γιατί ο Ισίδωρος Ζουργός, που έχει πουλήσει συνολικά πάνω από 170.000 αντίτυπα, στήνει ένα από τα πιο απαιτητικά του μυθιστορήματα.

«Ένα μανιφέστο ουμανισμού», όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος, «μέσα στο οποίο δένουν τα μεγάλα θέματα του ανθρώπου: Θεός, θάνατος, ταυτότητα, έρωτας, μνήμη, παιδική ηλικία».

Είχε μόλις γυρίσει από το σχολείο, όπου διδάσκει και, κατά τη διάρκεια της συζήτησης, τα τηλέφωνα για τις πρώτες παρουσιάσεις που ξεκίνησαν από την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη δεν σταματούσαν να χτυπούν.

Καθώς περνάει, όπως λέει, την «επιλόχεια μελαγχολία» έπειτα από μια επίπονη τριετή «κυοφορία» με ατέλειωτες ώρες δουλειάς και μελέτης (63 βιβλία έχουν αποθησαυριστεί), περιγράφει με λεπτομέρειες τα εσωτερικά τοπία που προϋπήρχαν από καιρό μέσα του, μπορεί και χρόνια πριν αποφασίσει να τα αναπαραστήσει σε βιβλίο.

Στο θεματικό μωσαϊκό του εκτενούς περιεχομένου (785 σελίδες), γύρω από τον βίο του κρυπτοεβραίου γιατρού και πολυπράγμονα στοχαστή, ο Ισίδωρος Ζουργός διασχίζει τη χαρτογραφημένη Ευρώπη του 17ου αιώνα, περιπλέκοντας με μαεστρία την ιστορία με τον μύθο, 122 χαρακτήρες (ιστορικά και μυθιστορηματικά πρόσωπα), χώρες, γλώσσες, πολιτισμούς, θρησκείες, επιστήμες, ιδέες, μισαλλόδοξες συγκρούσεις, τον ορθό λόγο και την επιστημονική σκέψη απέναντι σε μάζες βυθισμένες σε προλήψεις, δεισιδαιμονίες και μεσσιανικές προσδοκίες (1666 μ.Χ.) για να εισέλθει τελικά με ελκυστική αφήγηση στα δύσκολα μονοπάτια του φιλοσοφικού στοχασμού, της αναζήτησης του Θεού, στην άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής, στο αρχετυπικό δίπολο έρωτας-θάνατος.

Είχε διακριθεί νωρίς η δεξιοτεχνία του να ενσωματώνει τα ιστορικά γεγονότα στα λογοτεχνικά του έργα από τη «Σκιά της Πεταλούδας» κι έπειτα στην «Αηδονόπιτα».

Όμως εδώ, πέρα από το ιστορικό περιβάλλον, εισχωρούν δεκάδες ονόματα της ιατρικής, της φιλοσοφίας, της αστρονομίας, της φυσικής, της θεολογίας. Ακόμη και ο βασικός μυθιστορηματικός χαρακτήρας του Διονυσίου Ρώμα από τον «Θρήνο της Κάντιας» Βαρτάγγελος Νταβιτσέντσα, χύνεται στις σελίδες του με όχημα ένα λογοτεχνικό τέχνασμα. Κι όμως ο αναγνώστης δεν χάνεται ούτε μπερδεύεται μέσα σε ένα τέτοιο πλήθος. Όλα γλιστρούν αφηγηματικά με περιγραφές και διαλόγους χωρίς να δείχνουν ξεκομμένα από τη δράση του μυθιστορήματος.

«Μου αρέσει η Ιστορία», εξηγεί για την επιστροφή του στο ιστορικό μυθιστόρημα. «Νομίζω ότι στη ζωή δεν μπορείς να δημιουργήσεις οτιδήποτε αν δεν ξεφυσήσεις επάνω του μια βαθιά ανάσα αγάπης.

Πιστεύω επίσης στη σημασία της ιστορικής γνώσης τόσο για τη συγκρότηση μιας προσωπικότητας όσο και γενικότερα στην ταυτότητα των λαών. Μόνο με ιστορική συνείδηση μπορείς νηφάλια να εκτιμήσεις, να στοχεύσεις πιο αποτελεσματικά για να οδηγηθείς σε πιο ασφαλή συμπεράσματα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο αυταρχικές και αποτρόπαιες εξουσίες πολέμησαν την ιστορική συνείδηση και πρόταξαν τη λήθη».

– Ποιες όμως ήταν οι αφετηρίες και τα δομικά υλικά για ένα τόσο σύνθετο και πολυεπίπεδο συγγραφικό εγχείρημα με ένα θεματικό τοπίο ουσιαστικά ανύπαρκτο για το ελληνικό μυθιστόρημα και μια ιστορική περίοδο ανεξερεύνητη για τον ελληνικό χώρο;

– Πολλές οι αφετηρίες. Κατ’ αρχήν, η εμμονή μου με την ιστορία της Θεσσαλονίκης, η περίπτωση του Σαμπετάι Σεβί, του υποτιθέμενου μεσσία του εβραϊσμού, η γοητευτική ιστορία της ιατρικής, η μελαγχολία ως διαχρονικό σχήμα, η παιδική ηλικία κατά Ντίκενς, η μοναξιά του χαρίσματος και κάτι επιπλέον: ζούμε εποχές αμηχανίας απέναντι στην Ευρώπη και η Ευρώπη απέναντι στον εαυτό της.

Σ’ αυτό το βιβλίο γίνεται μια απόπειρα να απεικονιστούν μυθιστορηματικά οι κρίκοι που ενώνουν όλη την ήπειρο. Ο Ματίας Αλμοσίνο μέτοχος του δυτικού πολιτισμού αλλά και του ανατολικού βιώματος, είναι το πρώτο σχεδίασμα, ένα πέτρινο ειδώλιο του Ευρωπαίου ανθρώπου.

– Σε αντίθεση με το προηγούμενο μυθιστόρημα «Ανεμώλια» του οποίου όλοι είναι αντι-ήρωες, καρικατούρες του Ομήρου, άνθρωποι υστερόβουλοι μιας Ελλάδας της αρπαχτής, ο Ματίας Αλμοσίνο είναι μια θετική παρουσία. Να φανταστούμε ότι εν μέσω κρίσης προέκυψε αυτή η ανάγκη;

– Όταν στην καθημερινότητά σου ζεις σε μια χώρα, και σε μια ήπειρο κατ’ επέκταση, στην οποία γκρεμίζονται βεβαιότητες, συστήματα αμφισβητούνται και αξίες περνούν και χάνονται, ναι, η κρίση έχει παίξει τον ρόλο της. Τελικά έναν τέτοιο ήρωα είχα προσωπική ανάγκη.

Ηθελα μια αξιόλογη προσωπικότητα, έναν καλό άνθρωπο χωρίς όμως απλοϊκό μανδύα με τον οποίο συνήθως περιβάλλονται τέτοιου είδους χαρακτήρες. Αναζητούσα μια προσωπικότητα, για να γαντζωθώ πρώτα εγώ και κατ’ επέκταση οι αναγνώστες.

Ταξίδι σε τοπία του Μπρέγκελ και του Ρέμπραντ

– Η προσωπικότητα του κεντρικού ήρωα δεν ήταν το συγγραφικό στοίχημα. Ποια ήταν η στόχευση;

– Στην πίστη ότι πολλοί Αλμοσίνο έχουν υπάρξει ή θα μπορούσαν να έχουν ζήσει με έναν παρόμοιο τρόπο. Στην ψυχολογική ανάγκη για μια άλλη ανθρωπινότητα, στην πίστη του ανθρώπου, στις ικανότητες της ανάσας του, ως ένα αντίβαρο στη φρίκη της Ιστορίας. Η ιστορία έχει σκοτεινές σελίδες, τρόμο και πολύ αίμα. Έχει όμως και τους Αλμοσίνο και το χάδι τους, μιας άλλης ποιότητας ζωή. Στοίχημα φυσικά ανοιχτό όμως είναι και το ταξίδι της αναζήτησης του Θεού. Πίσω από αυτό περιστρέφονται: η παιδική ηλικία – το παιδί ως έρμαιο των μεγάλων, ως πιόνι στο μεγαλεπήβολο σκάκι τους, η αναζήτηση του αδελφού ως αλληγορία, η μοίρα του ανθρώπου, η συντομία της ζωής, οι πολλοί πατεράδες με την έννοια της πολυσημίας του Ευρωπαίου πολίτη. Ακόμη, ο θυσιαστικός έρωτας, η αποδυνάμωση της εξουσίας απ’ το φθαρτό του ανθρώπου, το πεπρωμένο των γιων του Ισραήλ, η Θεσσαλονίκη ως «συγκεχυμένη παράσταση» - χωνευτήρι πολιτισμών και θρησκειών, η πτώση του Χάνδακα, το πιο σημαντικό γεγονός εκείνου του αιώνα για τον ελληνισμό.

– Πολλά τα ζητήματα, οι τόποι, οι αναφορές, πολλές και οι αναζητήσεις...

– Πολλές πράγματι, γιατί το θέμα του Ευρωπαίου ανθρώπου είναι σε εκκρεμότητα ακόμη και σήμερα. Γιατί η ευρωπαϊκή ταυτότητα, η οποία προσπαθεί με μηχανισμούς, με ιδεολογίες, με διανοούμενους, να ενισχυθεί, είναι κάτι το οποίο παραμένει ακόμη μετέωρο. Και η οικονομική κρίση τόνισε ρωγμές διακριτές.

– Ποιες επιρροές οδήγησαν στη σκηνοθετημένη αναπαράσταση του κόσμου αυτού;

– Μπρέγκελ, Ρέμπραντ αλλά και δεκάδες άγνωστοι ζωγράφοι στις Kάτω Xώρες κυρίως, που αποτυπώνουν ποικίλες όψεις εκείνης της καθημερινής ζωής. Ονειρεύτηκα πολλές φορές να μπω σε έναν τέτοιο πίνακα και να τον ζήσω. Έκανα λοιπόν ένα μυθιστόρημα που ταξιδεύει μέσα σε τέτοια τοπία, όμως καθώς είναι γεμάτο βουλιμία μπαίνει και σε ορθόδοξες εκκλησίες, συναγωγές, δερβίσικους τεκέδες – ένα ήπιο Ισλάμ της φιλαλληλίας.

– Είναι τελικά ο Ματίας πρόδρομος του Διαφωτισμού ή μια μορφή που παραπέμπει στο Συναξάρι σε βίους αγίων;

– Δεν θα ήθελα να διαλέξω το ένα αποκλείοντας το άλλο. Ο Ματίας είναι αναζητητής της αλήθειας με ουμανιστική πρακτική. Είναι γιατρός πλουσίων και φτωχών με φιλοσοφική θητεία στον αθεϊσμό. Όταν η υπεροψία της νιότης υποχωρεί, οι παλιές βεβαιότητες μαραίνονται και ανοίγουν πόρτες, μια απ’ αυτές τον οδηγεί στο Άγιο Όρος. Βρήκε εκεί την πληρότητα που αναζητούσε; Το στοίχημα παραμένει ανοιχτό και κάθε αναγνώστης έχει τη δική του απάντηση.

IΣΙΔΩΡΟΣ ΖΟΥΡΓΟΣ: ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΟ ΤΟΥ ΜΑΤΙΑΣ ΑΛΜΟΣΙΝΟ

Ελένη Σαραντίτη             

http://diastixo.gr            

To ομολογώ· και αμαρτία εξομολογημένη ουκ έστιν αμαρτία. Εάν θεωρηθεί αμαρτία το ότι στον μαγικό, εφιαλτικό αλλά και λυτρωτικό κόσμο του Ματίας Αλμοσίνο εισήλθα διστακτικά.

Πώς μπαίνεις σε άγνωστο σπίτι καλεσμένος και μιλάς μονολεκτικά στην αρχή, κοιτάς φευγαλέα, κάθεσαι άβολα στην άκρη του καναπέ, αρνείσαι το κέρασμα; Περίπου έτσι αισθάνθηκα διαβάζοντας αρκετές από τις πρώτες σελίδες, όπου ο Ισίδωρος Ζουργός, σοβαρότατη και ακμαιότατη παρουσία στη λογοτεχνίας μας, παραδίδεται στο συναίσθημα και στην ομορφιά των λέξεων. Τις οποίες γνωρίζει, λατρεύει, υπηρετεί. Και τις οποίες, όμως, πρέπει και να καθυποτάσσουμε όταν αντιλαμβανόμαστε ότι κινδυνεύουμε να μας κατακλύσουν για διαφόρους λόγους, με πρώτον και κυριότερο αυτόν της συγκίνησης.

Ανθρώπινο και κατανοητό. Όπως όλα όσα ενυπάρχουν στις σελίδες του Ζουργού είναι παρομοίως ανθρώπινα και κατανοητά. Θα έλεγα και πανανθρώπινα, αλλά είναι νωρίς ακόμη.

Τέλος, η αιτία είναι μάλλον ότι με ξένισαν ή με ψύχραναν φράσεις όπως «Οι νύχτες του χειμώνα, έγκυες στη φυσική παγωνιά, μεγάλωναν και φούσκωναν σαν την κοιλιά της Έστερ» ή «Τα γυμνά του πόδια φιλούσαν το τριφύλλι και τις κοντές ανεμώνες, ενώ τα δάχτυλά του δάκρυζαν απ' τις σταγόνες της πρωινής δροσιάς. Στο πρόσωπό του είχε το χάρτη του ουρανού...».

Όμορφα δεμένες λέξεις, καθαρές και διαυγείς, ποιητικές· το παθαίνουμε όλοι οι συγγραφείς: μεθάμε με τις εύγλωττες και εύχυμες λέξεις, τις σπάνιες εικόνες. Συμβαίνει όμως, και όχι σπάνια, πίσω από αυτές να καραδοκεί η δοκιμασία, ο καταναγκασμός, κάποτε και η κόλαση.

Όπως εδώ. Που δεν παρακολουθούμε συνεπαρμένοι ένα ηρωικό έπος, παρά το έπος του Ανθρώπου. Ακριβώς. Ένας Άνθρωπος. Θηρίο στη μεγαλοσύνη του· άνθρωπος θεριό και άνθρωπος θεός. Και ο ήρωας στο μυθιστόρημα Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο προχωρεί ερήμην των ευγενών αισθημάτων που εκφράζονται με λέξεις καμιά φορά περίτεχνες, γιατί ο ίδιος είναι και το αίσθημα και η λέξη. Αν γίνομαι κατανοητή. Είναι και η αλήθεια και η οδός.

Έτσι όπως ακριβώς είχε αυτοπροσδιοριστεί Εκείνος. «Εγώ είμι η οδός και η αλήθεια και η ζωή· ουδείς έρχεται προς τον πατέρα ει μη δι' εμού. Ει εγνώκειτέ με, και τον πατέρα μου εγνώκειτε αν...» Απάντηση στο ερώτημα του Θωμά: «Κύριε, δεν ξέρουμε πού πηγαίνεις. Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε την οδό;» (Κατά Ιωάννην, κεφ. 14).

Και εννόησαν και κατενόησαν οι εγγύτατοί Του τον ομογενή τους, αλλά και ομόφυλο όλου του κόσμου, έτσι όπως πολύ αργότερα ο ομοεθνής Του γιατρός και ταξιδευτής Ματίας, εκών άκων, ή ίσως υπακούοντας σε κελεύσματα της φύσης ή της καρδιάς, έγινε ο πολίτης του κόσμου του και της εποχής του. Και ο Αμνός, επίσης. Και ας μη θεωρηθεί ιεροσυλία αυτό, διότι είναι παρακινδυνευμένο ή εσφαλμένο να αποσιωπούμε την ανθρώπινη φύση Του. Εξάλλου, με αυτήν τη φύση πλησίασε τον άνθρωπο και τον τοποθέτησε στο πλάι του εις τους αιώνας. Ας είναι.

Αυτά, για να συνεχίσω ιστορώντας ότι αφότου ο Αλμοσίνο ενηλικιώνεται, και ζυμώνεται μες στις κακουχίες, τον αγώνα, την αγάπη, τα ταξίδια, τη γνώση, το μυθιστόρημα συν τω χρόνω γίνεται πυκνό, απαιτητικό, απερίγραπτα ενδιαφέρον, αποκτώντας και αυτό τα χαρίσματα του εξαίσιου και αγαπητότατου πρωταγωνιστή: στόχους και στοχασμούς, θέαση της ψυχής του ανθρώπου αλλά και αντίληψη της ύλης και της διαπερατότητας του κόσμου, ταπεινότητα εμπρός στο πάνθεον των πνευμάτων που οδήγησαν ακόμη και μέσα από κρεουργήσεις τους λαούς εμπρός, ισορροπία και σεβασμός στην εποχή κατά την οποία όλα ψυχορραγούσαν και όλα ανασταίνονταν ή κυοφορούνταν· τέλος, την τοποθέτηση του ανθρώπου υπεράνω όλων των αξιών της ζωής, την εξύψωση του πνεύματος και την επιστροφή στις πηγές της ανθρωπότητας όπως είναι η έρευνα, η αλληλεγγύη, η συνοδοιπορία, η αγάπη έστω και προς την πέτρα ή στο ξερό χορτάρι. Δίχως να παραβλέπουμε την πραότητα με την οποία ήταν προικισμένος ο σεπτός ήρωας του Ζουργού.

Βλέπετε, ποτέ δεν είχε φανταστεί ο Ματίας Αλμοσίνο, από τη Βασιλεία της Ελβετίας, θεωρούμενος γιος του πιλοποιού και περουκοποιού Τομπίας, ενώ στην πραγματικότητα ήταν ο μονάκριβος του Ισαάκ, λογιστή από το Άμστερνταμ, ότι η ζωή τον προόριζε για τέτοια ταξίδια· σώματος, διάνοιας, ψυχής. Από τον Οκτώβριο του 1656, οπότε και υποδέχτηκε τον θείο του και αδελφό του πατέρα του στην ξύλινη αποβάθρα του Ρήνου, οι μέρες μα και οι νύχτες του άρχισαν να τρέχουν σαν καθαρόαιμα σε αγώνα. Βεβαίως καθαρόαιμα, καθώς ο νεοφερμένος Εβραίος του Άμστερνταμ, δίδυμος αδελφός τού μονάχα κατ' όνομα πατέρα του, θα άνοιγε ευλογημένες διόδους στις φλέβες τού σχεδόν εντεκάχρονου αγοριού, που τον ζέσταινε το πατρικό αγαπημένο σώμα τις παγωμένες νύχτες που προηγήθηκαν της μεγάλης και ανεπίστροφης φυγής...

Δρόμοι και άλλοι δρόμοι. Πολιτείες και άνθρωποι λογής λογής. Θάνατοι και νίκες επ' αυτών. Απώλειες και θρίαμβοι. Αγάπες, μεθύσια χαράς και τα Τάρταρα. Έρωτες θεών και ανθρώπων, ασθένειες θανατηφόρες, λοιμοί, ιάσεις, πένητες, πόλεις, πόλεμοι, έρευνες, κατακτήσεις, λιμάνια, ταξίδια, σκαμπανεβάσματα, σκλαβιά. Και ο Άνθρωπος. Ο ταπεινός, ο πράος, ο κρυπτοεβραίος Ματίας, ο καλυμμένος από τον μανδύα της προσφοράς και της ειρήνης. Ασφαλώς και της προόδου και εξύψωσης του Γένους των ανθρώπων.

Ecce homo. Ίδε ο άνθρωπος.

Βιβλίο συναρπαστικό.

Στοιχειωμένος από τον Ματίας Αλμοσίνο     

Κώστας Γιαννακίδης

www.protagon.gr

Τελείωσα τις «Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο» μέσα σε ένα αεροπλάνο. Έκλεισα το βιβλίο και έγειρα προς το παράθυρο. Μέσα από τον ουρανό βλέπεις τα πάντα και τίποτα - το μυαλό είναι που κοιτάζει, όχι τα μάτια. Αν ήμουν μόνος, ίσως δεν θα ντρεπόμουν τα δάκρυα. Άλλωστε αυτό είναι αυστηρώς προσωπικό, έστω κάτι ανάμεσα στο βιβλίο και σε μένα. Όμως δεν θα ήταν έντιμο απέναντί σας.  Συχνά οι περιγραφές σε συνθήκες φόρτισης θυμίζουν ανάβαση με ανεμόσκαλα: αν δεν πέσεις θα φτάσεις επάνω ξέπνοος και ζαλισμένος. Δεν είναι αντικειμενικές, είναι, όμως, αυθεντικές. Τέλος πάντων, μια και γράφω σε αεροπλάνο, υπάρχει χρόνος ώστε τα μάτια να βρουν το χρώμα τους και η ματιά τον προσανατολισμό της. Αν το διαβάζετε αυτό, σημαίνει ότι συμφωνούσα μαζί του και όταν πάτησα, με κάθε τρόπο, στη γη.

Αυτή τη στιγμή, πάνω από τα σύννεφα, το βιβλίο του Ισίδωρου Ζουργού, είναι ένα από τα ωραιότερα πράγματα που διάβασα στη ζωή μου. Ω, ξέρω, μπορεί να είμαι υπερβολικά φορτισμένος και τραγικά απαίδευτος. Ίσως η βιβλιοθήκη μου να είναι ρηχή και ο λογοτεχνικός μου πλούτος απένταρος. Έστω, ακόμα κι αν δεν είναι το ομορφότερο μυθιστόρημα που διαβάσατε ποτέ, σας καλώ να σταθείτε μπροστά σε ένα σπουδαίο βιβλίο. Ειδήμων δεν είμαι, αλλά πιστεύω ότι έπειτα από αυτό το βιβλίο, η ελληνική λογοτεχνία δεν είναι πλέον ίδια. Ο Ζουργός είναι μόλις 50 ετών...

Αντιγράφω από την περίληψη του οπισθόφυλλου: «Ο Ματίας Αλµοσίνο, κρυπτοεβραίος στη Βασιλεία της Ελβετίας, διασχίζει από τρυφερή ηλικία τη Respublica Christiana, τη χριστιανική επικράτεια, ορφανός µε τον τρόπο του Ντίκενς και δέσμιος της θεοκρατικής καταδυνάστευσης της εποχής του. Χτίζει την ενηλικίωσή του μέσα από περιπέτειες, καθώς αλλάζει μάσκες θρησκευτικής και φυλετικής ταυτότητας, διχασμένος σχεδόν ως το τέλος από το μέγα διακύβευμα που εγκαινιάζει ο αιώνας του: τη γέννηση του επιστημονικού λόγου και την ανάφλεξη του ορθολογισμού απέναντι στη νοσταλγία του θαύματος και στις πιο ακραίες μεσσιανικές προσδοκίες.»

Είμαστε στο τέλος του 17ου, στην αρχή του 18ου αιώνα. Και, όντως, είναι η εποχή που η γνώση ανάβει φως και δείχνει τη θρησκεία σαν σκιά. Το ορθό απειλεί το μεταφυσικό και η επιστημονική απόδειξη δοκιμάζει την εικασία. Ο Ματίας Αλμοσίνο είναι ένα χαρισματικό παιδί. Η ζωή του έδωσε ευφυΐα, αλλά οι μοίρες του έκοψαν τα σχοινιά. Οι σκηνές από τον βίο του είναι κομμάτια από το δράμα της εποχής. Γίνονται βήμα πάνω στο οποίο θα ανέβει ο στοχαστής και ο αποκρυφιστής. Ο πιστός και ο αμφισβητίας. Όμως η σκέψη και ο λόγος πάντα υπόκεινται στη δύναμη του τυχαίου και στην επιλογή του απρόβλεπτου. Υπάρχει πεπρωμένο; Είναι ο δρόμος μας μια χαρακιά από το νύχι του Θεού; Ο Ματίας Αλμοσίνο καταλαβαίνει ότι όσο πιο πολύ στοχάζεται, οι μεγάλες ερωτήσεις μπήγονται πιο βαθιά στην ψυχή του. Το αντίτιμο της γνώσης είναι πόνος. Ο Ματίας δεν γελάει σχεδόν καθόλου. Και η στοχαστική κατάληξη βρίσκεται στη σιωπή ή στην παρηγοριά που προσφέρει η παραδοχή του θείου. Και ο Θεός; «Θεός είναι ο άλλος άνθρωπος. Ο κάθε άλλος.». Το βιβλίο πλέει σαν σχεδία σε μία θάλασσα στοχασμών, αποφθεγμάτων. Ειδικά οι επιστολές του Ματίας, εκεί όπου μας αποκαλύπτεται ο ίδιος, χωρίς τη βοήθεια του συγγραφέα, αυτονομούνται ως σημεία με ιδιαίτερο λογοτεχνικό χρώμα.

Η αφήγηση πατάει σε δύο ισχυρούς πυλώνες. Από τη μία είναι η εξαντλητική ιστορική και τεχνική έρευνα του Ζουργού που μεταφέρει στον αναγνώστη συνθήκες, επιστημονικές τάσεις της εποχής και ένα μικρό εγχειρίδιο ιατρικής. Και από την άλλη, η περιγραφή εικόνων και συναισθημάτων με μία γλώσσα που σκαλίστηκε επάνω στο σώμα της αφήγησης. Και ενώ κυλάει τόσο όμορφα, αισθάνεσαι ότι η ροή της την αδικεί, σε πάει γρήγορα πιο κάτω. Ο γοητευμένος αναγνώστης, όπως εγώ, θα γυρίσει πάλι πίσω, θα ξαναδιαβάσει πολλές φράσεις με κλειστά τα μάτια. Είναι εμφανώς «ανδρικό» βιβλίο - τη ζωή ενός άνδρα αφηγείται, ενώ η ένταση των συναισθημάτων μεγαλώνει στη σχέση πατέρα-γιου.

Το βιβλίο είναι τεράστιο, σχεδόν 800 σελίδες. Θέλεις μέρες να το διαβάσεις. Κάποια στιγμή, βράδυ υποθέτω, διαπιστώνεις ότι ο Ματίας σε έχει στοιχειώσει, είναι μέσα σου. Αλλά μετά χαμογελάς γιατί βλέπεις ότι είσαι εσύ μέσα στον Ματίας. 

ΖΟΥΡΓΟΣ ΙΣΙΔΩΡΟΣ

Βιογραφικό

Ο Ισίδωρος Ζουργός γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1964. Σπούδασε Παιδαγωγικά και υπηρετεί στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ως δάσκαλος. Έχει δυο παιδιά και σήμερα εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Έχει συνεργαστεί στο παρελθόν με διάφορα περιοδικά δημοσιεύοντας ποίηση και πεζογραφία, καθώς και βιβλιογραφικά κριτικά σημειώματα. Έχει επίσης ασχοληθεί με θέματα διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο δημοτικό σχολείο και ιστορίας της εκπαίδευσης. Το 1996 συμμετείχε στη συλλογική έκδοση κειμένων για την εκπαίδευση, με τον τίτλο "Αναπνέοντας κιμωλία -γραφές εκπαιδευτικών", από τις εκδόσεις Σαββάλα. Έχει εκδώσει τα μυθιστορήματα: "Φράουστ" (Λιβάνης, 1995/Πατάκης, 2010), "Αποσπάσματα από το βιβλίο του ωκεανού" (Πατάκης, 2000/2007), "Η ψίχα εκείνου του καλοκαιριού" (Πατάκης, 2002/2010), "Στη σκιά της πεταλούδας" (Πατάκης, 2005), "Η αηδονόπιτα" (Πατάκης, 2008), "Ανεμώλια" (Πατάκης, 2011 - Βραβείο Αναγνωστών ΕΚΕΒΙ). Επίσης, συμμετείχε στη συλλογική έκδοση "Ζωολογία του πάνω και του κάτω κόσμου" (Πατάκης, 2009), στη σειρά "Hotel-Ένοικοι Γραφής", που επιμελείται ο Μισέλ Φάις.