Αειφόρος Τουρισμός και Προστατευόμενες Περιοχές

Κατά καιρούς, η έννοια του οικοτουρισμού έχει αποτελέσει αντικείμενο περαιτέρω ανάλυσης, γι' αυτό και έχουν δοθεί ποικίλοι ορισμοί. Ένας ορισμός, παραδείγματος χάρη, είναι ότι ο οικοτουρισμός σχετίζεται με τον τουρισμό στη φύση, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τις αρχές της αειφορικής διαχείρισης του περιβάλλοντος και από το γεγονός, και παρέχει εκπαίδευση αναφορικά με την ερμηνεία του περιβάλλοντος.

Ο ορισμός, όμως, που έχει επικρατήσει  έχει δοθεί από την Παγκόσμια Ένωση για τη διατήρηση της Φύσης (IUCN 1999) και είναι ο παρακάτω:

Ο οικοτουρισμός σχετίζεται με τουριστικές δραστηριότητες που έχουν τη βάση τους σε περιβαλλοντικά υπεύθυνα ταξίδια και επισκέψεις που γίνονται για την απόλαυση και αναγνώριση της σημασίας της φύσης σε σχετικά αδιατάρακτες φυσικές περιοχές και οι οποίες επισκέψεις, συμβάλλουν στις προσπάθειες διατήρησης, έχουν μικρή επίδραση στο περιβάλλον και προωθούν την ενεργητική κοινωνικοοικονομική συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού.

• Ο οικοτουρισμός έχει άμεση σχέση με το φυσικό περιβάλλον.
• Ο οικοτουρισμός διέπεται από έντονα χαρακτηριστικά ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης.
• Ο οικοτουρισμός θα πρέπει να είναι σε άμεση συνάρτηση με την έννοια της περιβαλλοντικής συμμόρφωσης, καθώς και να έχει μηδενικές συνέπειες στο περιβάλλον, στη χειρότερη των περιπτώσεων. Αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως ζητούμενο είναι οι οικοτουρίστες να φτάσουν σ' ένα επίπεδο, όπου θα συμβάλλουν με θετικό και ενεργό τρόπο στη διατήρηση των περιοχών.

Κάποιες από τις οικοτουριστικές δραστηριότητες αφορούν σε δραστηριότητες στη φύση για μικρούς και μεγάλους, ξεναγήσεις σε ενημερωτικές υποδομές, οικοπεριηγητικές διαδρομές, συμμετοχή σε έργα διατήρησης της φύσης, κ.α.

Σταδιακά έχουν παρουσιαστεί, μάλιστα, πολλές απόψεις για την αναψυχή σε προστατευόμενες περιοχές από διάφορους διεθνείς οργανισμούς. Μεταξύ άλλων, μία από τις πιο ολοκληρωμένες προσεγγίσεις για τον ορισμό του οικοτουρισμού έχει καταγραφεί στον Ευρωπαϊκό Χάρτη για την Αειφόρο Τουριστική Ανάπτυξη (EuropeanCommission 2001), όπου παρουσιάζονται δέκα αρχές που αφορούν στη βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού, σε προστατευόμενες περιοχές.

Οι αρχές αυτές είναι οι κατωτέρω:

• Αντιμετώπιση επιπτώσεων. Προκειμένου να διασφαλιστεί η τουριστική ανάπτυξη σε προστατευόμενες περιοχές, είναι αναγκαίο να υπάρξουν κάποια όρια στην ικανότητα του φυσικού, κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος να δέχεται επισκέπτες. Για την τουριστική ανάπτυξη σε προστατευόμενες περιοχές.
• Συμβολή στη διατήρηση της φύσης. Καλό θα ήταν ο οικοτουρισμός να είναι σε θέση να παρέχει νέες ευκαιρίες ανάπτυξης στις προστατευόμενες περιοχές, που θα είναι υπέρ της διατήρησης και προστασίας της τοπικής φυσικής κληρονομιάς. 

• Προστασία φυσικών πόρων. Ο στόχος του οικοτουρισμού θα πρέπει να είναι η ελαχιστοποίηση των χρήσεων των φυσικών πόρων, όπως το νερό, η γη, και η ενέργεια, η μείωση των αποβλήτων, η ρύπανση του νερού, του αέρα και του εδάφους, καθώς και η προώθηση μίας τουριστικής συμπεριφοράς που θα είναι φιλική προς το περιβάλλον. 

• Στήριξη της τοπικής οικονομίας. Ο τουρισμός στις προστατευόμενες περιοχές οφείλει να διαδραματίζει θετικό ρόλο στην τοπική οικονομία, ευνοώντας τη δημιουργία ευκαιριών εργασίας, αλλά και χρησιμοποιώντας τοπικά προϊόντα και εξειδικευμένο προσωπικό. Απαιτείται ειδική φροντίδα για τη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ των ωφελειών που προκύπτουν από τον τουρισμό, αλλά και των άλλων οικονομικών τομέων που σχετίζονται με τη διατήρηση του περιβάλλοντος. Αναγκαίο είναι επίσης ο οικοτουρισμός να μπορεί να προσφέρει επιπρόσθετη υποστήριξη στους παραδοσιακούς τομείς της οικονομίας.
• Συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Η ενεργή ανάμειξη των κατοίκων των προστατευόμενων περιοχών στη διαμόρφωση έργων αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης και στην άσκηση των τουριστικών δραστηριοτήτων. Επιπλέον, η τουριστική ανάπτυξη πρέπει να εξασφαλίζει στους κατοίκους τις υψηλότερες δυνατές ανταμοιβές.
• Ανάπτυξη κατάλληλου τουρισμού ποιότητας. Οι τουριστικές δραστηριότητες στις προστατευόμενες περιοχές πρέπει να βασίζονται στα σπάνια και πολύτιμα στοιχεία της περιοχής και στην απόλαυση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της, αλλά και να αναπτυχθούν σε κλίμακα που να ταιριάζει στο περιβάλλον, με τρόπο που να προσφέρει στους επισκέπτες μια εμπειρία υψηλής ποιότητας.
• Υποδοχή νέων αγορών. Ο οικοτουρισμός στις προστατευόμενες περιοχές πρέπει να ενθαρρύνει την ανακάλυψη της φύσης από νέου τύπου επισκέπτες.
• Δημιουργία νέων μορφών απασχόλησης. Ο οικοτουρισμός στις προστατευόμενες περιοχές πρέπει να ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων μορφών απασχόλησης, δημιουργώντας ευκαιρίες για γυναίκες, νέους ανθρώπους και άτομα με ειδικές ανάγκες.
• Ενθάρρυνση συμπεριφορών φιλικών προς το περιβάλλον. Η άσκηση των τουριστικών δραστηριοτήτων, πρέπει να γίνεται με τρόπους που να συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση των επισκεπτών έναντι των πολλαπλών αξιών της προστατευόμενης περιοχής και της ανάγκης διατήρησής τους.
• Προσφορά προτύπου ρόλου για άλλους τομείς. Ο οικοτουρισμός πρέπει να προσφέρει αξιόλογο παράδειγμα βιώσιμης ανάπτυξης σε μια προστατευόμενη περιοχή, καθώς και να επηρεάσει πρακτικές σε επιχειρήσεις και οργανισμούς άλλων τομέων, λαμβάνοντας υπόψη τους περιβαλλοντικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς και ηθικούς παράγοντες.

Υπάρχουν δύο είδη επισκεπτών στις προστατευόμενες περιοχές, αυτοί που επισκέπτονται συνειδητά τις εν λόγω περιοχές και αυτοί που τις επισκέφθηκαν τυχαία, χωρίς να ήταν το ταξίδι αυτό στα σχέδιά τους. Η δεύτερη κατηγορία δεν παρουσιάζει συγκεκριμένο προφίλ και αποτελείται από άτομα που γενικά χαρακτηρίζονται ως « το ευρύ κοινό». Η συμπεριφορά τους στην προστατευόμενη περιοχή επηρεάζεται αποφασιστικά από την πληροφόρηση που θα τους παρασχεθεί κατά την επίσκεψή τους.

Τέλος, θα ήταν καλό να γίνει αναφορά περιληπτικά στις προσδοκίες των επισκεπτών μία προστατευόμενης περιοχής:

• Η ενημέρωση τους για τα στοιχεία τα οποία καθιστούν την περιοχή προστατευόμενη, καθώς και για τις ανάγκες διατήρησης της περιοχής.
• Η απόλαυση μιας, όσο το δυνατόν, αδιατάρακτης φύσης μέσα σε ένα ευρύτερο χώρο (υποδομές κ.λπ.) που να εναρμονίζεται με την κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος.
• Η λήψη «χρησιμότητας» μέσα από την επίσκεψή των τουριστών. Η αντίληψη της χρησιμότητας διαφέρει από επισκέπτη σε επισκέπτη και μπορεί να ποικίλει από την απλή ξεκούραση έως την πλήρη επιστημονική ενημέρωση για ένα είδος φυτού ή ζώου της περιοχής.