Τρίκαλα, η πατρίδα της μουσικής

Βασίλης Τσιτσάνης

Ο Τσιτσάνης γεννήθηκε στα Τρίκαλα (1915-1984) Από μικρή ηλικία έδειξε ενδιαφέρον για τη μουσική και έμαθε μαντολίνο και βιολί και φυσικά μπουζούκι. Το φθινόπωρο του 1936 ο Τσιτσάνης επισκέφθηκε την Αθήνα για να σπουδάσει Νομική, αλλά γρήγορα τον κερδίζει η μουσική. Οι πρώτες του επιρροές είναι τα τραγούδια του Βαγγέλη Παπάζογλου και του Μάρκου Βαμβακάρη.

Η πρώτη του εμφάνιση γίνεται στο μαγαζί «Μπιζέλια», ενώ σύντομα γνωρίζει τον σπουδαίο τραγουδιστή Δημήτρη Περδικόπουλο και ηχογραφεί τα πρώτα του τραγούδια. Το «Σ’ έναν τεκέ μπουκάρανε» είναι η πρώτη ηχογράφηση του Τσιτσάνη. Την περίοδο 1937-1940 γράφει καταπληκτικά τραγούδια τα οποία ηχογραφεί με τις φωνές του Περδικόπουλου, και των άλλων σπουδαίων τραγουδιστών της εποχής όπως του Στράτου Παγιουμτζή, του Μάρκου Βαμβακάρη, του Στελλάκη Περπινιάδη. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ο Τσιτσάνης έμεινε στη Θεσσαλονίκη, όπου είχε δικό του μαγαζί, το «Ουζερί ο Τσιτσάνης», στη διασταύρωση Παύλου Μελά και Τσιμισκή. Εκεί έγραψε μερικά από τα καλύτερα τραγούδια του, που ηχογραφήθηκαν μετά τη λήξη του πολέμου.

Το 1946 εγκαθίσταται ξανά στην Αθήνα και αρχίζει να ηχογραφεί. Δίπλα του έγιναν ευρέως γνωστοί τραγουδιστές όπως η Σωτηρία Μπέλλου, η Ιωάννα Γεωργακοπούλου, η Μαρίκα Νίνου και ο Πρόδρομος Τσαουσάκης. Τα επόμενα χρόνια ο Τσιτσάνης γνώρισε ευρύτατη αποδοχή. Ειδικά μετά την πτώση της Χούντας είχε ξεκινήσει και συναυλίες σε στάδια και ανοιχτά θέατρα/ανοιχτούς χώρους, κάτι που συνέβαινε πρώτη φορά για λαϊκά τραγούδια. Κατά τον μουσικολόγο Λάμπρο Λιάβα, ο Τσιτσάνης, «έβγαλε το λαϊκό τραγούδι από τα όρια του περιθωρίου, όπου το είχαν τάξει τα αντικοινωνικά και ανατολίτικα στοιχεία του, για να το εντάξει στην καινούργια κοινωνική πραγματικότητα της μεταπολεμικής Ελλάδος. Καθιέρωσε νέο ύφος παιξίματος και τραγουδιού με τον εξευρωπαϊσμό-συγκερασμό των κλιμάκων, αρμονίες με δεύτερες και τρίτες φωνές, εμπλουτισμένη ενορχήστρωση και καινοτομίες στην ποιητική δομή, όπου για πρώτη φορά το λαϊκό τραγούδι απoμακρύνθηκε από τις παραδοσιακές φόρμες του δίστιχου επισημοποιώντας το ρόλο του ρεφρέν».

Κώστας Βίρβος

Γεννήθηκε στα Τρίκαλα το 1926. Ο πατέρας του, πλούσιος τυρέμπορας, τον στέλνει στην Κοργιαλένειο Σχολή. Τελειώνοντας το γυμνάσιο το 1943 κατεβαίνει στην Αθήνα και φοιτά στην Πάντειο. Έγραφε στιχάκια από νωρίς, αλλά ήθελε να γίνει σκηνοθέτης μιας και του άρεσε ιδιαίτερα το θέατρο.

Το 1943 περνάει στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης ως μέλος του ΕΑΜ. Τον Μάρτη του '44 συλλαμβάνεται και βασανίζεται, γιατί έγραφε συνθήματα στους τοίχους υπέρ της κυβέρνησης του βουνού. Ο πατέρας του με 800 χρυσές λίρες τον απελευθερώνει και έπειτα φεύγει για το βουνό, όπου εκεί συναντά και τον Άρη Βελουχιώτη. Εργάστηκε ως δημόσιος υπάλληλος απ' το 1954 έως το 1985. Τα πρώτα του στιχάκια τα δίνει στον Απόστολο Καλδάρα, με τον οποίο γνωρίζονταν από μικροί. Το πρώτο στιχούργημα του λέγεται «Ο φαντάρος» που αν και μελοποιήθηκε αρχικά από τον Β. Τσιτσάνη και αργότερα από τον Α. Καλδάρα δεν γραμμοφωνήθηκε, λόγω εμφυλίου και παρά το εμφανές μήνυμα της συμφιλίωσης, (μα ο φαντάρος δεν παραπονιέται/ κι έχει ελπίδα μέσα στην καρδιά/ πως θα γυρίσει πάλι στους δικούς του/ τα χέρια όταν δώσουμε ξανά).

Το πρώτο τραγούδι που κυκλοφόρησε ήταν το «Να το βρεις από άλλη» σε μουσική Καλδάρα και ερμηνευτές τους Σούλα Καλφοπούλου και Μάρκο Βαμβακάρη (1948). Έχει γράψει πάνω από 2000 τραγούδια, λαϊκά, έντεχνα, μέχρι και παραδοσιακού ύφους με κοινωνικό και πολιτικό, άμεσο ή έμμεσο, περιεχόμενο. Άλλα σημαντικά του τραγούδια είναι: «Της γερακίνας γιος», «Το καράβι», «Μια παλιά ιστορία», «ο κυρ Θάνος πέθανε» και άλλα. Το πέρασμά του και στους ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών έγινε με το άσμα «Καταχνιά» του Χρήστου Λεοντή, με το «Α-Ω», σε μουσική Μπιθικώτση, το «Θάλασσα, πικροθάλασσα» σε μουσική Μίμη Πλέσσα τον «Θεσσαλικό κύκλο» του Γιάννη Μαρκόπουλου.

Απόστολος Καλδάρας

Γεννήθηκε στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας (1922-1990). Τέλειωσε το Γυμνάσιο και ασχολήθηκε στην αρχή ερασιτεχνικά με το μπουζούκι. Στη διάρκεια της Κατοχής ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη μουσική. Το 1946ξεκίνησε τις ηχογραφήσεις. Το τραγούδι που τον ανέδειξε και τον κατέταξε στους μεγαλύτερους μουσικοσυνθέτες και στιχουργούς του είδους αυτού ήταν το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι». Σημαντικός δίσκος ήταν και η «Μικρά Ασία» σε στίχους του Πυθαγόρα.

Χρήστος Κολοκοτρώνης

Ο Χρήστος Κολοκοτρώνης ήταν τραγουδοποιός και ερμηνευτής του λαϊκού τραγουδιού. Θεωρείται από τους μεγαλύτερους στιχουργούς της χρυσής εικοσαετίας του λαϊκού (1955-1975), αλλά έχει και πολύ σημαντικό έργο ως συνθέτης.

Γεννήθηκε το 1922 στην Καλλιθέα της Αθήνας αλλά μεγάλωσε στην Γλυκομηλιά του νομού Τρικάλων. Ήταν τρισέγγονος του ήρωα της Επανάστασης του '21, Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

Από μαθητής ακόμα έγραφε ποιήματα και έκανε ρεπορτάζ για άρθρα τοπικών εφημερίδων της Θεσσαλίας, ενώ διάβαζε λογοτεχνία και ιστορία. Το 1947 κατέβηκε στην Αθήνα και ασχολήθηκε με την δημοσιογραφία, εργάστηκε στις εφημερίδες Ελληνικόν Αίμα και Εθνική Φλόγα. Υπηρέτησε τη θητεία του, 6 χρόνια, στη Χωροφυλακή.

Το πρώτο τραγούδι που δισκογραφήθηκε ήταν το «Εγώ το πλουσιόπαιδο» στις αρχές της δεκαετίας του 50. Από τότε έγραψε πάρα πολλά τραγούδια, πολλά από τα οποία τραγούδησαν μεγάλες φωνές του λαϊκού τραγουδιού όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Μανώλης Χιώτης, ο Πάνος Γαβαλάς, η Καίτη Γκρέυ, ο Στράτος Διονυσίου, η Μαίρη Λίντα, η Πόλυ Πάνου κ.α.

Δημήτρης Μητροπάνος

Ο Δημήτρης Μητροπάνος (1948-2012) τραγουδιστής, από τους σημαντικότερους της σύγχρονης εποχής. Ερμήνευσε χαρακτηριστικά τραγούδια σημαντικών στιχουργών και συνθετών. Γεννήθηκε στην Αγία Mονή, συνοικία των Τρικάλων.

Το 1967, ο Μητροπάνος ηχογραφεί τον πρώτο του 45άρη δίσκο, με το τραγούδι «Θεσσαλονίκη». Σημαντική ήταν η συνεργασία του με τη δισκογραφική εταιρεία ΜΙΝΟΣ-ΕΜΙ, με την οποία έκανε μια δεύτερη μεγάλη καριέρα.

Στην πορεία που χάραξε στο δρόμο του λαϊκού έντεχνου, το 1972 υπήρξε ένας σημαντικός σταθμός: ο συνθέτης Δήμος Μούτσης και ο ποιητής-στιχουργός Μάνος Ελευθερίου κυκλοφορούν τον «Άγιο Φεβρουάριο», με ερμηνευτές τον Μητροπάνο και την Πετρή Σαλπέα, σηματοδοτώντας ένα σταθμό στην ελληνική μουσική. Στη μακρόχρονη πορεία του στο ελληνικό τραγούδι, ο Δημήτρης Μητροπάνος συνεργάστηκε με τους μεγαλύτερους δημιουργούς του λαϊκού αλλά και του έντεχνου τραγουδιού. Γιώργος Ζαμπέτας, Μίκης Θεοδωράκης, Δήμος Μούτσης, Απόστολος Καλδάρας, Λάκης Παπαδόπουλος, Μάριος Τόκας, Σπύρος Παπαβασιλείου, Τάκης Μουσαφίρης, Χρήστος Νικολόπουλος, Γιάννης Σπανός, ήταν οι συνθέτες με τους οποίους συνδέθηκε επαγγελματικά, χτίζοντας μια καριέρα συνυφασμένη με την ελληνική λαϊκή μουσική παράδοση, μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Παράλληλα, η απήχηση των τραγουδιών στην κοινωνία και η εμπορική επιτυχία αναδεικνύουν αυτές τις δημιουργίες ως εργαλεία αλλά και συμπτώματα της εξέλιξης της ελληνικής κοινωνίας.

Δημήτρης Καβράκος

Ο βαθύφωνος Δημήτρης Καβράκος θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς μπάσους του Λυρικού Θεάτρου. Έκανε το ντεμπούτο του στο ρόλο του Ζαχαρία (Ναμπούκο) στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Στην Ιταλία εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Ρέκβιεμ του Βέρντι στο Σπολέτο, και το 1976 έκανε το ντεμπούτο του στο Έιβερυ Φίσερ Χολ του Κέντρου Λίνκολν, στην Αμερική, στο έργο του Ρεφίτσε Σικελία.

Το 1979 έκανε το ντεμπούτο του στη Μετροπόλιταν Όπερα ως Μέγας Ιεροεξεταστής στον Ντον Κάρλος και στη συνέχεια ερμήνευσε κεντρικούς ρόλους στις όπερες Αΐντα , Ερνάνης , Τροβατόρε , Σικελικοί Εσπερινοί , Ρωμαίος και Ιουλιέτα , Ντον Τζιοβάννι , Τουραντότ, Λουίζα Μίλλερ, Σίμων Μποκκανέγκρα, Ναμπούκο, Νόρμα, Λουτσία, Δύναμη του Πεπρωμένου και η Εβραία . Την περίοδο 2007-2008 έλαβε μέρος στις παραγωγές Αΐντα , Μάκβεθ και Τουραντότ.

Ως πρωταγωνιστής της Λυρικής Όπερας του Σικάγο, του Σαν Φρανσίσκο, του Χιούστον και του Ντάλλας έχει εμφανιστεί στις όπερες Μπόρις Γκουντούνωφ , Λουίζα Μίλλερ, Δύναμη του Πεπρωμένου , Τζιοκόντα, Αΐντα , Πουριτανοί, Υπνοβάτις και Λακμέ . Στη Σκάλα του Μιλάνου έχει εμφανιστεί στις όπερες Λουτσία, Ντον Τζιοβάννι , Λα Βεστάλε, Ριγκολέττο και Αλτσίνα. Στην Όπερα του Παρισιού έχει εμφανιστεί στις όπερες Λουτσία, Νόρμα, Πουριτανοί, Ντον Κάρλος, Τουραντότ . Στο Κόβεν Γκάρντεν του Λονδίνου έχει πρωταγωνιστήσει στις όπερες Μπόρις Γκουντούνωφ , Άννα Μπολένα, Γάμοι του Φίγκαρο και Λα Ντόνα ντε Λάγκο. Έχει εμφανιστεί στις όπερες Φλωρεντίας, Βενετίας, Ρώμης, Μπολόνια, Νάπολης, Μαδρίτης, Σεβίλλης, Κατάνια, Γένοβα, Μόντρεαλ, Μασσαλίας, Μπορντώ, Κολωνίας, Άμστερνταμ, Τόκυο, Μπουένος Άϊρες, Σάο Πάολο και Ρίο ντε Τζανέϊρο.

Ως πρωταγωνιστής έχει συμπράξει με μεγάλα ευρωπαϊκά φεστιβάλ, όπως του Ζάλτσμπουργκ, του Μπρέγκετς, της Αιξ αν Προβάνς και του Γκλάιντμπορν. Ως συναυλιακός καλλιτέχνης έχει συμπράξει με τις Συμφωνικές Ορχήστρες του Σικάγο, του Κλήβελαντ, της Μινεσσότα, του Πίτσμπουργκ, του Σινσινάττι, του Μόντρεαλ, του Άμστερνταμ και του Παρισιού, υπό τη διεύθυνση διάσημων αρχιμουσικών όπως οι Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, Τζέμς Κόνλον, Σαρλ Ντυτουά, Έντο ντε Βάαρτ, Ζούμπιν Μέτα, Μπέρναρντ Χάιτινκ, Τζέιμς Λιβάϊν, Τζουσέππε Πατανέ, Χέλμουτ Ρίλλινγκ, Γκέοργκ Σόλτι και Ρικάρντο Μούτι. Ο Δημήτρης Καβράκος έχει μόνιμη συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή και συχνές εμφανίσεις στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και το Φεστιβάλ Αθηνών. Έχει ακόμη συνεργαστεί με τις Κρατικές Ορχήστρες Αθηνών και Θεσσαλονίκης και την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ.

Δημήτρης Σγούρος

Ο Δημήτρης Σγούρος (1969) είναι παγκοσμίου φήμης Έλληνας πιανίστας του κλασικού ρεπερτορίου. Τρικαλινής καταγωγής ο Δημήτρης Σγούρος γεννήθηκε στην Αθήνα και άρχισε να λαμβάνει μαθήματα μουσικής από την ηλικία των τεσσάρων ετών. Ήδη από τα πρώτα του χρόνια χαρακτηρίστηκε ως «παιδί-θαύμα», δίνοντας το πρώτο του ρεσιτάλ όντας επτά χρονών. Στα οκτώ του εγγράφεται στο Ωδείο Αθηνών, όπου και παρακολουθεί μαθήματα πιάνου. Μέχρι τα δώδεκά του έχει ήδη κερδίσει αρκετούς διαγωνισμούς πιάνου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Το 1982 εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Κάρνεγκι Χωλ της Νέας Υόρκης, ερμηνεύοντας το 3ο κοντσέρτο για πιάνο του Ραχμάνινοφ υπό τη διεύθυνση του Μστισλάβ Ροστροπόβιτς. Πριν κλείσει τα δεκατρία του χρόνια αποφοιτά από το ωδείο με δίπλωμα πιάνου, πρώτο βραβείο και χρυσό μετάλλιο. Συνεχίζει τις σπουδές του στη Βασιλική Ακαδημία των Τεχνών στο Λονδίνο και το Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ στις ΗΠΑ, ως απόφοιτος της Ακαδημίας κατακτά την υψηλότερη βαθμολογία που έχει ποτέ απονεμηθεί, ενώ ταυτόχρονα κάνει μεταπτυχιακό στα μαθηματικά, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Έκτοτε έχει εμφανιστεί εκατοντάδες φορές σε συναυλίες και ρεσιτάλ σε ολόκληρο τον κόσμο, συμπράττοντας με καταξιωμένους μουσικούς και μαέστρους, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται και τα ηχηρά ονόματα των Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, Λέοναρντ Μπερνστάιν και Γιεβγκένι Σβετλάνοφ. Εξίσου αξιοσημείωτη είναι και η δισκογραφία του, έχοντας ηχογραφήσει για πολλές εταιρείες, μεταξύ αυτών στην ΕΜΙ. Για το άρτιο του παιξίματός του, ο Πωλονο-Αμερικανός πιανίστας Αρτούρ Ρουμπινστάιν, είπε «ό,τι καλύτερο έχω ακούσει ποτέ».