Τρίτη βιομηχανική επανάσταση και ο περιορισμός της μισθωτής εργασίας

Γράφει ο Βασίλης Τακτικός

Το αισιόδοξο μήνυμα το οποίο  έρχεται από τις νέες τεχνολογίες και τις νέες παγκόσμιες τάσεις της οικονομίας που είναι: πρώτον η τεράστια διάχυση της πληροφορίας και της γνώσης μέσω του διαδικτύου που συνεπάγεται την κοινωνικοποίηση και τον περιορισμό της ιδιοκτησίας της γνώσης και δεύτερον η κατανεμημένη ενέργεια. Αυτό μεταφράζεται αλλιώς ως εκδημοκρατισμός της ενέργειας, με αντίστοιχο περιορισμό των ελίτ που μέχρι σήμερα μονοπωλούσαν αυτούς τους πόρους εκμεταλλευόμενες το σύνολο των κοινωνιών.

Σε αυτές τις δύο προκλήσεις της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης υπάρχει και μία Τρίτη αρνητική συνέπεια που περιορίζει τις θέσεις εργασίας: Η ανάπτυξη της πληροφορικής και ρομποτικής. Με δεδομένο μάλιστα ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο οι θέσεις εργασίας διαρκώς μειώνονται τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα, οι προβλέψεις σε αυτούς τους τομείς είναι ακόμη πιο δυσοίωνες. Οι ελπίδες συγκεντρώνονται μόνο στο συνεργατικό τομέα και στη Κοινωνική Οικονομία όπου δημιουργούνται πλέον θέσεις εργασίας με αυξητική τάση.

Σε αυτά τα νέα δεδομένα καλούνται να προσαρμοστούν οι πολιτικές ελίτ, οι δήμαρχοι, η κοινωνία πολιτών και το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Όσοι δεν το καταλαβαίνουν ακόμη πρέπει να τους το υποδείξουν με τη στάση τους οι ενεργοί πολίτες με νέα κινήματα.

Οι νέες τεχνολογίες στην ενέργεια, την πληροφόρηση και το διαδίκτυο δε συνιστούν απλά τα υλικά και τεχνολογικά δεδομένα της νέας οικονομίας, αλλά συνδιαμορφώνουν μία νέα πίστη και προοπτική για έναν άλλο διαφορετικό κόσμο. Πάντοτε άλλωστε, οι νέες τεχνολογίες μπορούσαν να κλονίσουν μια παλιά πίστη και μέθοδο επικοινωνίας και να διαμορφώσουν μια καινούρια. Η τυπογραφία, ο ατμός, το πετρέλαιο και ο ηλεκτρισμός άλλαξαν τα δεδομένα και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις της βιομηχανικής επανάστασης όπως και τώρα, οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν τις προϋποθέσεις για αφθονία της ενέργειας και διάχυσης της γνώσης στο άμεσο μέλλον. Χωρίς την άμεση μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις ήπιες μορφές ενέργειας, κινδυνεύουμε από μια ενεργειακή κρίση που θα είναι ο χειρότερος εφιάλτης στην παγκόσμια κοινωνία που θα προκαλέσει αλυσιδωτές επιδράσεις και στην παγκόσμια οικονομία. Καμία τύπου αγορά από μόνη της δεν μπορεί να δώσει τη λύση χωρίς την πολιτική. Ωστόσο, κίνδυνοι και ευκαιρίες είναι μπροστά μας τα νέα δεδομένα διεγείρουν την εγρήγορση της Κοινωνίας Πολιτών.

Η γεωγραφική ανισοκατανομή των ενεργειακών πόρων, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, είναι το σύνδρομο μιας παγκόσμιας ιδεολογικής ηγεμονίας της οικονομικής ολιγαρχίας, που για τη διατήρηση των προνομιών της, θέτει σε κίνδυνο ολόκληρο τον πλανήτη. Αυτό αναγκαστικά αλλάζει και θα αλλάξει περισσότερο επιτακτικά στο μέλλον.

Στην παρούσα ιστορική φάση, η δικαιότερη κατανομή των ενεργειακών πόρων δεν είναι μόνο ζήτημα ηθικής επιταγής, αλλά και τρόπος αντιμετώπισης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και φτώχειας, ως απειλής που εκδηλώνεται αυτό τον καιρό στη «μητρόπολη» του συστήματος, στο παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα, με το φάσμα της πτώχευσης.

Οι πολιτικές για το αστικό περιβάλλον και την πράσινη ανάπτυξη δε γίνονται με αυτόματο πιλότο. Χρειάζονται τα κοινωνικά δίκτυα για να γίνει πράξη η πράσινη ανάπτυξη με δημιουργικές πρωτοβουλίες και η προώθηση της συμμετοχικής δημοκρατίας στη βάση.

Όλα τα παραπάνω σημαίνουν ότι νέες τεχνολογίες της επικοινωνίας και άρση της σπανιότητας των πόρων στον τομέα της ενέργειας, απελευθερώνουν κοινωνικές δυνάμεις, καταδεικνύοντας ότι η προοπτική της Κοινωνικής Οικονομίας δεν είναι πια μια ουτοπία. Αποδεικνύεται πλέον με αριθμούς ότι εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο υλοποιούν την αλληλέγγυα οικονομία. Εργάζονται και καταναλώνουν για την ευημερία των ίδιων και των συνανθρώπων τους, και όχι για το κέρδος. Ένας υπαρκτός συνεργατικός, λειτουργικός και εξελίξιμος κόσμος είναι εφικτός.

Οι τεχνολογίες πληροφορικής επιτρέπουν τη διασύνδεση των πολυποίκιλων οργανώσεων πολιτών (Μ.Κ.Ο.), που τείνουν να γίνουν ρυθμιστικός παράγοντας για το κράτος και τη δημόσια σφαίρα. Αυτό ανοίγει τη δυνατότητα νέων διαδικασιών και μηχανισμών διακυβέρνησης και από κοινού διαχείρισης, που μπορούν να προκύψουν από τα συνδυασμένα αποτελέσματα των συμμετοχικών διαδικασιών στην πολιτισμική σφαίρα, με τις συνεργατικές αλληλέγγυες οικονομικές διαδικασίες να αποτελούν την υλική βάση της Κοινωνικής Οικονομίας.

Για το φαινόμενο αυτό συλλογικής πολιτισμικής δημιουργίας, ο παγκοσμίου φήμης Αμερικανός στοχαστής J. RIFKIN αναφέρει: «Η κοινωνία των πολιτών είναι ο τόπος συνάντησης για την αναπαραγωγή της κουλτούρας σε όλες της τις μορφές. Είναι ο τόπος όπου οι άνθρωποι συμμετέχουν στο βαθύ παιχνίδι της δημιουργίας του κοινωνικού κεφαλαίου και κατασκευάζουν κώδικες και κανόνες συμπεριφοράς. Η κουλτούρα βρίσκεται εκεί όπου βασιλεύουν οι εγγενείς αξίες. Η κοινωνία των πολιτών είναι το φόρουμ όπου εκφράζεται η κουλτούρα και είναι ο αρχέγονος τομέας της ανθρώπινης ζωής.»

Παρά τη σημασία που έχει η κοινωνία των πολιτών για την κοινωνική ζωή, αυτή η σφαίρα δραστηριότητας, στη μοντέρνα εποχή, περιθωριοποιήθηκε από τις δυνάμεις της αγοράς και την κυβέρνηση του έθνους-κράτους. Οικονομολόγοι και ηγέτες επιχειρήσεων, ιδιαίτερα, έφτασαν να βλέπουν την αγορά ως «πρώτο τη τάξει θεσμό στις ανθρώπινες υποθέσεις».

Η κρίση όμως που βιώνουν οι δυτικές κοινωνίες μετά το 2007, επιβάλλει ξανά στην ιστορία τον κοινωνικό αναστοχασμό τόσο για την πολιτική κουλτούρα όσο και για τις ανθρώπινες αξίες. Το τέλος της ιστορίας προφανώς δεν ήλθε και η κοινωνία πολιτών έχει να γράψει τις δικές της σελίδες.