Οικοτουρισμός ως αντικείμενο επιχειρηματικής δραστηριότητας για Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς

Εν γένει, ο οικοτουρισμός ορίζεται ως μία περιβαλλοντικά υπεύθυνη ταξιδιωτική δραστηριότητα, σε σχετικά άθικτες φυσικές περιοχές, με στόχο την απόλαυση και γνωριμία των αγαθών που είναι ενταγμένα στο φυσικό περιβάλλον. Ο οικοτουρισμός έχει ως προϋπόθεση της ύπαρξής του την ενσωμάτωση στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον μέσα σε όρια που η ίδια η φύση θέτει. Δεν χρησιμοποιεί τη φύση απλά και μόνο ως υποδοχέα της εγκατάστασής του, αλλά και ως χώρο πραγμάτωσής του, γεγονός που τον θέτει σε αντιδιαστολή με τον μαζικό τουρισμό.

Ο οικοτουρισμός ως δράση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού είναι η οικονομική δραστηριότητα που θέτει ευθύνες σε ευρύτερα ζητήματα, που έχουν να κάνουν με τον χώρο στον οποίο ζούμε και τις αξίες που διαμορφώνουμε σε αυτόν. Θα λέγαμε πως αποτελεί ελπίδα για τη διατήρηση της φυσιογνωμίας, της αυθεντικότητας και της επιβίωσης των χωριών μας.

Μία ομάδα μελών από πέντε άτομα και άνω αποτελεί κι αυτή ένα μοντέλο για την αναζωογόνηση της περιοχής που δέχεται παρέμβαση, αλλά και της ελληνικής υπαίθρου γενικότερα, που μπορεί να αποτελέσει γέφυρα ανάμεσα στον ντόπιο παραγωγό και τεχνίτη με τον σύγχρονο επενδυτή, που διασφαλίζει την ένωση της οικονομικής ανάπτυξης με τη φυσική ομορφιά και την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Επιπλέον, μπορεί να δημιουργήσει πρόσθετο εισόδημα για τον αγρότη και γενικότερα για τις τοπικές κοινωνίες των ορεινών χωριών, αποτελώντας μοχλό ανάπτυξης της παραμελημένης περιοχής.

Όλο αυτό όμως απαιτεί έναν σχεδιασμό, που θα αποδώσει μόνο όταν λειτουργήσει βάσει ενός μοντέλου ήπιας οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, που θα ανάγει τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος σε στόχο ύψιστης προτεραιότητας. Ο σχεδιασμός αυτός, προκειμένου να είναι επιτυχής, θα πρέπει να διέπεται από ορισμένα χαρακτηριστικά. Πρώτα πρώτα, θα πρέπει να περιλαμβάνει την ελεγχόμενη ανάπτυξη των τουριστικών δραστηριοτήτων, καθώς και την προστασία της φύσης, που θα σχετίζεται με τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Έπειτα, οφείλει να θέσει μία φιλόξενη διάθεση των ανθρώπων, οι οποίοι δεν θα βλέπουν τον τουρίστα μόνον ως πελάτη, αλλά σαν ακαταμάχητο πλεονέκτημα για την ανάπτυξη της περιοχής τους.

Όσον αφορά στα χωριά, ο οικοτουρισμός έχει να κάνει με τη δραστηριότητα που αναπτύσσεται από τους απασχολούμενους, κυρίως στη γεωργία, και στοχεύει στην ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος και της τοπικής οικονομίας, από την εκμετάλλευση μικρών τουριστικών καταλυμάτων, όπως για παράδειγμα παραδοσιακά σπίτια, κ.ο.κ., αλλά και από την τροφοδοσία των τουριστικών μονάδων με τοπικά προϊόντα. Ο τουρισμός στον αγροτικό χώρο, για τους γεωργούς, αντιπροσωπεύει ένα από τα λίγα μέσα για τη διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων τους, όπως επίσης και για την καλύτερη αξιοποίηση της παραγωγής και της κληρονομιάς τους.

Δεδομένου λοιπόν ότι ο τουρίστας στον οικοτουρισμό δεν είναι κλεισμένος σε μία μονάδα, αλλά κινείται ελεύθερος  ή υπό την καθοδήγηση σε δημόσιο χώρο, κρίνεται απαραίτητη η οργάνωση και η ποιότητα του δημόσιου χώρου, ώστε να επιτευχθεί η οικοτουριστική ανάπτυξη στα χωριά. Εκτός όμως από τον επίσημο και ευρύτερο προγραμματισμό της  οικοτουριστικής ανάπτυξης, είναι αναγκαίες και οι παρεμβάσεις των τοπικών κοινωνιών και αρχών, ώστε να επιτευχθεί το αποτέλεσμα ενός φροντισμένου και πολιτισμένου περιβάλλοντος που θα διέπεται από καλαισθησία, καθαριότητα, κ.λπ.

Η διαμόρφωση των υπαίθριων χώρων, τα μονοπάτια, οι λιθοδομές, οι τουαλέτες, τα παρτέρια, οι πινακίδες, η συντήρηση των μνημείων, η διατήρηση των παραδοσιακών αρχιτεκτονικών προτύπων πρέπει να είναι από τα βασικά μελήματα των τοπικών αρχών και κοινωνιών, εφόσον επιθυμούν την πραγματική οικοτουριστική ανάπτυξη της περιοχής τους.

Η ανάπτυξη αυτή θα μπορούσε να υλοποιηθεί με την πρωτοβουλία των νέων της περιοχής, που θα έχει ως στόχο την ανάδειξη και την παρουσίαση στοιχείων από τη ζωή στην ύπαιθρο των Τρικάλων, τον τοπικό λαϊκό πολιτισμό, τη γαστρονομία, καθώς και τα τοπικά προϊόντα. Σε μία μεγάλη έκταση, μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο με ιδανικό περιβάλλον και οικοσυστήματα, θα ήταν καλό να δημιουργηθούν χώροι και κατασκευές που θα συνθέσουν ένα ανοιχτό πάρκο-μουσείο για τη φύση και την παράδοση. Οι κατασκευαστικές παρεμβάσεις, που απαιτούνται για τη διαμόρφωση ενός τέτοιου χώρου, θα πρέπει να γίνονται πάντοτε με απόλυτο σεβασμό στο φυσικό τοπίο, και να ακολουθούνται τα παραδοσιακά πρότυπα των κατασκευαστικών μεθόδων της περιοχής των Τρικάλων. Τα υλικά αυτά, ως επί το πλείστον, είναι σκληρή πέτρα, πηλός, χώμα, ασβεστοκονίαμα και ξύλο. Ο χώρος, σύμφωνα  με το αρχιτεκτονικό πρότυπο των κατασκευών, θα πρέπει να περιλαμβάνει κτίσματα μικρού όγκου, όπου θα παρουσιάζονται αυθεντικά αντικείμενα και εργαλεία που χρησιμοποιούσαν στην καθημερινή τους ζωή οι κάτοικοι των χωριών, στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ου αιώνα, θα υπάρχει αναπαράσταση σε πραγματική μορφή επιμέρους δραστηριοτήτων που θα αναφέρονται σε αγροτικές εργασίες, παραδοσιακά επαγγέλματα που τείνουν να εκλείψουν, μεθόδους παραγωγής τοπικών προϊόντων, αναβίωση τοπικών εθίμων, καθώς επίσης και ενδεικτικά δείγματα της τοπικής πανίδας και χλωρίδας της γύρω περιοχής.

Ενδεικτικά, υπηρεσίες που θα παρέχονται είναι:

• Περιήγηση σε προορισμούς ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς, καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου
• Παρατήρηση πουλιών
• Προώθηση οικολογικής συνείδησης
• Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σε οικολογικά θέματα
• Ενιαία σήμανση σημείων τουριστικού ενδιαφέροντος, μονοπατιών, δραστηριοτήτων και των μεταξύ τους συνδέσεων
• Δημιουργία τουριστικών περιπτέρων σε κύρια σημεία προσέλκυσης επισκεπτών
• Ανάδειξη και σύνδεση ορειβατικών μονοπατιών
• Σύσταση φορέα για την ανάπτυξη οικοτουριστικών δραστηριοτήτων
• Ενημέρωση του τοπικού πληθυσμού σχετικά με τις δυνατότητες ανάπτυξης τη επιχειρηματικότητας προς την κατεύθυνση του οικοτουρισμού.

Καινοτόμα στοιχεία με ανταγωνιστικές υπηρεσίες και προορισμούς:

• Ανάδειξη όλων των φυσικών, παραγωγικών και πολιτιστικών διαθέσιμων της περιοχής ως κοινό οικοτουριστικό προϊόν.
• Αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας και διαχείριση ψηφιακού περιεχομένου.
• Καινοτόμες επιχειρηματικές στρατηγικές
• Οργάνωση και λειτουργία ενός τυπικού ή άτυπου συνεργασιακού σχήματος με τη συμμετοχή ιδιωτών, τουριστικών οργανισμών, συλλογικών φορέων, τοπικών διοικητικών αρχών, με στόχο την ανάληψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών και δράσεων που αποσκοπούν στην αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος σε τοπικό επίπεδο.
• Συνεργασία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τις οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών και το αρμόδιο Υπουργείο για ανάπτυξη της Κοινωνικά Υποστηριζόμενης Γεωργίας και του Αγροτουρισμού.
• Συνεργασιακές στρατηγικές προώθησης και προβολής των κοινών τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών προς επιχειρηματικούς συνεργάτες (π.χ. Tour Operators κ.λπ.) και τελικούς καταναλωτές.
• Αναγνώριση, υλοποίηση, ανάδειξη και προώθηση νέων προϊόντων θεματικού τουρισμού (π.χ. οικοτουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες που απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες τουριστών κ.λπ.)

Μελλοντικά Προϊόντα και Υπηρεσίες

Το κλασικό μοντέλο ανάπτυξης των τουριστικών περιοχών, που υπαγόρευε το σχεδιασμό πολιτικής σε εθνικό επίπεδο, υιοθετώντας μία "από πάνω προς τα κάτω" προσέγγιση, θεωρείται πλέον αναποτελεσματικό για τους σκοπούς της βιωσιμότητας της περιοχής που δέχεται παρέμβαση. Αντίθετα, προκύπτει η ανάγκη υιοθέτησης μιας "από κάτω προς τα πάνω" προσέγγισης.

Η ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων αποτελεί την κυρίαρχη βάση, προκειμένου αφενός μεν να γίνουν κατανοητές οι επιπτώσεις που επιφέρει η τουριστική ανάπτυξη και αφετέρου δε να γίνει ο στρατηγικός σχεδιασμός των απαραίτητων διαδικασιών και εργαλείων διαχείρισης.

Η επίτευξη βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης δεν μπορεί να περιορίζεται στις δράσεις και πολιτικές του δημόσιου τομέα. Ίσα-ίσα απαιτεί συνέργεια μίας πλειάδας παραγόντων και συμβαλλόμενων ενδιαφερόμενων ομάδων που έχουν αρμοδιότητα, ευθύνη και ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή παρέμβασης.

Οι συμβαλλόμενες ομάδες είναι:

• Οι οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών
• Η Τοπική Αυτοδιοίκηση
• Οι τουριστικές επιχειρήσεις
• Η τοπική κοινωνία
• Οι επισκέπτες αυτού του οικοτουριστικού προορισμού

Κάθε μία από αυτές τις ομάδες έχει διαφορετικούς και έως ένα βαθμό αντικρουόμενες στόχους και τρόπους δράσης, που πηγάζουν από την οπτική με την οποία προσεγγίζουν τη σύνθεση και ανάπτυξη του κοινού οικοτουριστικού προϊόντος. Γι' αυτό και κρίνεται επιτακτική η ανάγκη σύμπραξης και διαμόρφωσης ευέλικτων σχημάτων συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων ομάδων για χάραξη κοινής στρατηγικής οικοτουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή παρέμβασης.

Περίληψη ανάλυσης αγοράς (Market Analysis Summary)

Κατάτμηση αγοράς (Market Segmentation)

Οι τουρίστες των ορεινών περιοχών των Τρικάλων ανήκουν στην ομάδα/τύπο οικοτουριστών που επιζητούν τη φυγή υπό όρους από την καθημερινότητα.

Οι οικοτουρίστες επιδιώκουν να υποδυθούν έναν κοινωνικό ρόλο, όμοιο με τους ντόπιους, ως  μέσο απόδρασης από το σύγχρονο τρόπο ζωής σε πιο απλούς ρυθμούς συμμετέχοντας στις δραστηριότητες του τόπου που τους φιλοξενεί, βιώνοντας έτσι την αυθεντικότητα ενός διαφορετικού τρόπου ζωής που τους ικανοποιεί τη βαθύτερή τους ανάγκη για πραγματική και γνήσια ζωή.

Προτιμούν τα φυσικά υγιεινά και αυθεντικά αγροτουριστικά προϊόντα, ενώ αποφεύγουν το μαζικό, βιομηχανοποιημένο τουρισμό, το τουριστικό μπούγιο και το συνωστισμό στα τουριστικά θέρετρα.

Σημαντικό είναι να σκιαγραφηθεί το κοινωνικό, οικονομικό, μορφωτικό και ηλικιακό προφίλ τους. Να ληφθεί υπόψη η διάρκεια και το κόστος του ταξιδιού, η σύνθεση των ταξιδιωτών, και γενικότερα στοιχεία για το πρόγραμμα του ταξιδιού.

Τμηματοποίηση της αγοράς

Ο διαχωρισμός της συνολικής οικοτουριστικής αγοράς σε ομάδες με κοινά χαρακτηριστικά ονομάζεται τμηματοποίηση της αγοράς, και γίνεται σε στοχευμένες αγορές πρώτης και δεύτερης προτεραιότητας, ώστε να γίνει μια συντονισμένη προσπάθεια, σχετικά με τους διαθέσιμους πόρους για το οικοτουριστικό μάρκετινγκ.

Οι αγορές πρώτης προτεραιότητας συνοψίζονται ως εξής:

οι Έλληνες τουρίστες από κοντινές ή μακρινές περιοχές, και οι λάτρεις του οικοτουρισμού από όλο τον κόσμο. Η προσέγγιση της αγοράς αυτής επιτυγχάνεται κυρίως με διαδικτυακή προβολή, καθιέρωση θεσμών και ανάδειξη των διαθέσιμων φυσικών πόρων της ευρύτερης περιοχής των Τρικάλων. Στόχος είναι η αύξηση του αριθμού των επιπλέον επισκεπτών, εφόσον γίνει το κατάλληλο μάρκετινγκ με τα διαθέσιμα κονδύλια.

Οι αγορές δεύτερης προτεραιότητας παρέχουν μικρότερα κέρδη σε σχέση με τις αγορές πρώτης προτεραιότητας. Παρ' όλ' αυτά, δεν παύουν να είναι σημαντικές. Στα πλαίσια των αγορών δεύτερης κατηγορίας, προτείνονται ενέργειες χαμηλού κόστους, όπως:

• Τουρίστες που ταξιδεύουν ομαδικά, με ομίλους, συλλόγους, σωματεία, σχολεία, κ.λπ.
• Ομογενείς
• Εκδρομείς από κοντινά αστικά κέντρα
• Ανεξάρτητοι Ευρωπαίοι τουρίστες
• Πελάτες των Tour Operators

Η επίτευξη του των αγορών αυτών γίνεται είτε με διαδικτυακή προβολή, είτε με προβολή από τουριστικά γραφεία ή ξενοδοχεία.

Στρατηγική Στοχοποιημένης Αγοράς (Target Market Segment Strategy)

Είναι σημαντικό να ορίζονται τα χαρακτηριστικά της αγοράς στην οποία απευθύνεται η επιχείρηση.

Προκειμένου λοιπόν να επιτευχθεί η παγίωση της επιθυμητής εικόνας στη συνείδηση των οικοτουριστών και την ενίσχυση της φήμης της περιοχής που δέχεται την παρέμβαση ως οικοτουριστικός προορισμός απαιτείται η κατάλληλη τοποθέτηση ξεκάθαρης εικόνας του προορισμού στο μυαλό των επισκεπτών και η εισαγωγή ενός ισχυρού destination brand για την περιοχή, πρέπει δηλαδή να παρουσιαστούν με τρόπο κωδικοποιημένο. Ποιές είναι οι ελκυστικές ταξιδιωτικές εμπειρίες που προσφέρει η περιοχή στους επισκέπτες της; Ποιά είναι τα στοιχεία που συνθέτουν ένα μοναδικό ταξιδιωτικό προορισμό και το διαφοροποιούν από τους άλλους τουριστικούς προορισμούς.

Με άλλα λόγια δημιουργούμε την εικόνα που θέλουμε να έχει η αγορά για την περιοχή παρέμβασης.

Η πολιτική Positioning και Branding μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένη, εάν οι παράγοντες A.I.D.A. καλύπτονται.  

Οι παράγοντες αυτοί είναι:

• Attention (Αποσπά την προσοχή του δέκτη)
• Interest (Μετατρέπει την προσοχή σε ενδιαφέρον)
• Desire (Μετατρέπει το ενδιαφέρον σε επιθυμία)
• Action (Μετατρέπει την επιθυμία σε Δράση - Ενέργεια)

Γιατί όσο σωστά σχεδιασμένο κι αν είναι το μάρκετινγκ και όσο κατάλληλα κι αν είναι τα εργαλεία που χρησιμοποιεί, αν δεν αυξηθεί η επισκεψιμότητα των συνειδητοποιημένων οικοτουριστών στην περιοχή, η όλη προσπάθεια κρίνεται αναποτελεσματική και χρειάζεται επαναπροσέγγιση.

Το ζητούμενο λοιπόν είναι να διαμορφωθεί το μήνυμα που θα απευθύνεται στο κοινό, το οποίο πρέπει να είναι ξεκάθαρο και σαφές, δίχως να αφήνει περιθώρια παρερμηνείας, να είναι λιτό χωρίς υπερβολές με μουσικές χρώματα κ.λπ., να είναι ενδιαφέρον και να παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες χωρίς να κουράζει.

Αυτό που θα αυξήσει τη φήμη και την αναγνωρισιμότητα της περιοχής και θα δημιουργήσει προστιθέμενη αξία για όσους την επιλέξουν ως προορισμό διακοπών και θα μειώσει τις επιπτώσεις από τυχόν κρίσεις και κινήσεις ανταγωνιστών, είναι ένα επιτυχημένο brand.

Αυτό που προτείνεται είναι η ανάπτυξη ενός κύριου destination brand για τον οικοτουρισμό στην ορεινή περιοχή των Τρικάλων, που θα καλύψει τις ανάγκες προβολής του στην αγορά των Ελλήνων και των ξένων τουριστών, καθώς και η ανάπτυξη δευτερεύοντος brand που θα σχετίζεται με την αγορά των ταξιδιών οικοτουρισμού.

Πιο συγκεκριμένα, στο κύριο destination brand θα πρέπει να προωθούνται μηνύματα και συμβολισμοί που έχουν να κάνουν με τα εξής:

• v  Οι διακοπές θα πρέπει να σέβονται τον οικογενειακό προϋπολογισμό της μέσης οικογένειας και να είναι οικονομικές.
• v  Οι αυθεντικοί βουνίσιοι άνθρωποι που κατοικούν στην συγκεκριμένη περιοχή έχουν επηρεαστεί στο ελάχιστο από τη μαζική τουριστική ανάπτυξη και ζουν σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα και τιμούν μέχρι σήμερα τις ιδιαίτερες τοπικές παραδόσεις.
• v  Η περιοχή αποτελείται από εντυπωσιακά ορεινά τοπία, από ποτάμια, από μια σπάνια χλωρίδα και πανίδα, από πολλά ιστορικά μνημεία και αξιοθέατα, από νόστιμη κουζίνα με αυθεντικά τοπικά προϊόντα και πολιτιστικά δρώμενα.

Αναφορικά με την ανάπτυξη του sub-brand, θα πρέπει να υπάρχουν τα εξής γνωρίσματα:

- Η περιοχή αποτελεί τόπο ιδανικό για όσους ενδιαφέρονται για δραστήριες διακοπές. Μοναδικά θρησκευτικά μνημεία, περιπατητικές διαδρομές ιδιαίτερου οικολογικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος, κλπ.

-Παρέχονται προσιτές τιμές, γεγονός που διευκολύνει τους επισκέπτες να απολαύσουν τα χόμπι τους, όπως για παράδειγμα την παρατήρηση πουλιών.

Είναι σημαντικό λοιπόν να συσταθεί μία δημιουργική ομάδα που θα είναι σε θέση να αναπτύξει το destinationbrand, και το sub-brandσυμπυκνώνοντας  σε αυτά αξίες που αντιπροσωπεύουν την  πεμπτουσία αυτού του οικοτουριστικού προορισμού.

Πιο ειδικά, η δημιουργική αυτή ομάδα πρέπει να βρει ένα λογότυπο και ένα σλόγκαν, να βρει φράσεις-κλειδιά και κείμενα ενδεικτικά που αφορούν σε όσα παρέχει η περιοχή τουριστικά, να προωθήσει μία σειρά ανθρωποκεντρικών φωτογραφιών,καθώς και οπτικοακουστικού υλικού, όπου για παράδειγμα τουρίστες που αποκομίζουν όμορφες και ενδιαφέρουσες εμπειρίες, και τέλος να αναπτύξει συναρπαστικές ιστορίες και αφηγήσεις με θεματολογία από την ιστορία, τον τοπικό πολιτισμό, τη γεωμυθολογία, κ.λπ.

Ανάλυση τουριστικού κλάδου (Analysis of tourism industry)

Χαρακτηριστικά και περιγραφή του ομίλου των ανταγωνιστών της επιχείρησης.

Ο διεθνής ανταγωνισμός στον τομέα  του τουρισμού και ειδικότερα στο κομμάτι των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως π.χ. οικοτουρισμός, είναι ιδιαίτερα αυξημένος. Αυτό που εξασφαλίζει μία επιτυχημένη στρατηγική στο μάρκετινγκ είναι η γνώση του ανταγωνισμού, δηλαδή ποιοι είναι οι ανταγωνιστές, τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία τους, κ.ο.κ.

Η ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων έχει καθιερωθεί ως χειμερινός τουριστικός προορισμός, που διαθέτει πλούσιο φυσικό περιβάλλον, τοποθεσίες και μνημεία ιστορικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος, ιστορικούς συμβολισμούς, σημαντική πολιτιστική παράδοση κ.α.