ΔΙΗΜΕΡΗ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΤΡΑΠΕΖΑ - Νίκος Μπλάνας "Χειμερινός Τουρισμός"

Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το τμήμα χωροταξίας και περιφερειακής ανάπτυξης θα μπορούσε να εκπονήσει ένα Επιχειρησιακό πρόγραμμα δράσεων για την ανάπτυξη των ορεινών όγκων με συγκεκριμένα έργα, προϋπολογισμό και χρόνο υλοποίησης.

Θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε επίσης και ένα Θεσσαλικό ορεινό καλεντάρι όπου σε κάθε βουνό ο επισκέπτης να μπορεί να εξασκεί συγκεκριμένες δραστηριότητες σε συνδυασμό με πολιτιστικές τοπικές δραστηριότητες, γαστρονομία, δικτυώσεις κ.α. Ας τα προσδιορίσουν οι ειδικοί. Μέσα από ένα τέτοιο πρόγραμμα δράσεων θα αποφεύγαμε άναρχες και ευκαιριακές δράσεις στα βουνά μας που δεν προσφέρουν κανένα σοβαρό αναπτυξιακό αποτέλεσμα.

Η ολοκληρωμένη εισήγηση του κ. Μπλάνα έχει ως εξής.

Ο χειμερινός τουρισμός περιλαμβάνει ένα πλήθος τουριστικών δραστηριοτήτων, με σημαντικότερη και μάλιστα μακράν όλων των άλλων, αυτή της χιονοδρομίας. Η διεξαγωγή των αθλημάτων χιονιού απαιτεί την ύπαρξη κατάλληλης υποδομής (χιονοδρομικά κέντρα).

Η πλειοψηφία των χιονοδρομικών κέντρων της χώρας αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υποδομής που σχετίζονται με το μηχανολογικό εξοπλισμό, τις οδικές συνδέσεις, το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό, την αύξηση του ανταγωνισμού, την διαφοροποίηση των καταναλωτικών απαιτήσεων, την βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, την προώθηση και προβολή και άλλα. Τέλος, οι κλιματικές ιδιαιτερότητες της χώρας μας και γενικότερα η κλιματική αλλαγή δημιουργούν ερωτηματικά για την διάρκεια  χιονοκάλυψης των χιονοδρομικών κέντρων.

Στη χώρα μας δεν υπάρχει ακόμα, αυτό που ονομάζουμε «πολιτική βουνού», δηλαδή μια πολιτική για την ανάπτυξη των ορεινών όγκων. Στην Ελλάδα η δημιουργία των χιονοδρομικών κέντρων χωρίζεται σε 2 μεγάλες χρονικές περιόδους. Την προ ένταξης στην ΕΕ και την μετά.

Στην πρώτη περίοδο και συγκεκριμένα από την μεταπολίτευση και μέχρι την ένταξη στην ΕΕ. μια σειρά συρόμενων αναβατήρων, θα εγκατασταθούν σε ανύποπτο χρόνο σε διάφορα βουνά, μάλιστα σε μέρη με πολύ μεγάλη δυσκολία προσπελασιμότητας.

Είναι η εποχή που πρώτα τοποθετούνται αναβατήρες σε μέρη που δεν υπάρχει υποδομή, μερικές φορές δε ούτε δρόμος. Η περίοδος πριν την μεταπολίτευση είναι εύκολη ως προς την δημιουργία χιονοδρομικών κέντρων. Καταρχάς ήταν λίγα και είχαν δημιουργηθεί, είτε από κάποιους τοπικούς ανθρώπους που είχαν σχέση με την χιονοδρομία και είχαν πολιτικές προσβάσεις στην εξουσία, είτε κατευθείαν από πολιτικούς οι οποίοι ήθελαν να δημιουργήσουν υποδομή στον τόπο τους σύμφωνα με την διεθνή εμπειρία. Τα χιονοδρομικά κέντρα αυτής της περιόδου εξυπηρετούσαν κυρίως χιονοδρόμους-αθλητές και δευτερευόντως τον χιονοδρόμο-επισκέπτη.

Είναι προφανές και δεν χρειάζεται κανείς εμπειρία να καταλάβει ότι η δημιουργία εκείνων των χιονοδρομικών κέντρων δεν είχε κανένα επιστημονικό υπόβαθρο, καμία μελέτη, καμία σοβαρή επιλογή θέσης.

Στο Σημερινό Χωροταξικό Σχέδιο για την ανάπτυξη του τουρισμού γίνεται μνεία για την μη δημιουργία νέων χιονοδρομικών αλλά μόνο για την αναβάθμιση-επέκταση των υφισταμένων, χωρίς καμία αποτύπωση της μέχρι σήμερα κατάστασης από την δημιουργία των υφιστάμενων χιονοδρομικών κέντρων. Θεωρούμε ότι υπάρχουν πολλές περιοχές με συγκριτικά καλύτερα πλεονεκτήματα για την δημιουργία χιονοδρομικών κέντρων σε αντίθεση με άλλες που δεν έχουν τα ίδια πλεονεκτήματα, μάλιστα σε κάποιες, μάλλον αρκετές περιπτώσεις, η χιονοκάλυψη είναι προβληματική. Σε πολλές επιλογές θέσεων δημιουργίας ΧΚ δεν υπάρχουν μετρήσεις ή μετεωρολογικά δεδομένα, τα οποία να δικαιολογούν την επιλογή των θέσεων, παρά μόνο αναφορές ντόπιων ή «ειδικών».

Η 2η περίοδος δημιουργίας ΧΚ ξεκινά από την ένταξη της χώρας στην ΕΕ και μέχρι την έναρξη της οικονομικής κρίσης (2010). Στη χρυσή εποχή των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης δεν θα μπορούσε να λείπει η εκμετάλλευση των ορεινών όγκων. Πολλές σωστές πολιτικές της ΕΕ για την ανάπτυξη των ορεινών αλλά και γενικότερα των αγροτικών χώρων γίνονται εργαλείο ψηφοθηρίας από τοπικούς παράγοντες και πολιτικούς.

Θα λέγαμε ότι είναι οι εποχές όπου δεν υπάρχουν ιδιαίτερα περιβαλλοντικά προβλήματα, ούτε επιλεξιμότητας των δαπανών για την κατασκευή χιονοδρομικών κέντρων. Η εποχή αυτή των παχυλών επιδοτήσεων χαρακτηρίζεται από μια άναρχη και χωρίς προδιαγραφές εξάπλωση των χιονοδρομικών κέντρων. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία πρόκειται για μικρά τοπικά χιονοδρομικά, μικρής δυναμικότητας, χωρίς δυνατότητες επέκτασης και αρκετές φορές χωρίς ικανοποιητική χιονοκάλυψη. Επιπλέον, οι προδιαγραφές αλλά και οι προσφερόμενες υπηρεσίες δεν ανταποκρίνονται στα κοστολόγια των υπηρεσιών αυτών.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό επίσης είναι η συμπληρωματικότητα των επενδύσεων και των αναπτυξιακών δράσεων στη γύρω από το χιονοδρομικό περιοχή. Δεν υπάρχει πολιτική, δεν υπάρχει σχεδιασμός, με αποτέλεσμα η περιοχή να μην έχει την ανάπτυξη που επιφέρει ένα χιονοδρομικό.

Αν σε αυτό προσθέσουμε τον μεγάλο νεοπλουτισμό της εποχής, δυστυχώς οι άνθρωποι αντί να πάνε στις ορεινές περιοχές ανακαλύπτοντας τες, θέλουν και μάλιστα με πολύ βάρβαρο τρόπο να αστικοποιούσουν τα ορεινά και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις το καταφέρνουν.

Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια αναβάθμισης των παρεχόμενων υπηρεσιών των υπαρχόντων χιονοδρομικών κέντρων.

Τα χιονοδρομικά κέντρα της χώρας δεν χαρακτηρίζονται για το ικανοποιητικό τους υψόμετρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα, με εξαίρεση τον Όλυμπο, τα περισσότερα βουνά μας είναι χαμηλά. Στα 14 σημαντικότερα χιονοδρομικά που μελετούμε, το χαμηλότερο υψόμετρο είναι στα 1.175 μέτρα και το υψηλότερο στα 2.379 μ, με μέσο υψόμετρο στο σύνολο των 14 ΧΚ τα 1.717 μ. 

Δυσοίωνες είναι οι προβλέψεις για τα χιονοδρομικά χαμηλού υψομέτρου. Σύμφωνα με μελέτη του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών  για τα χιονοδρομικά κέντρα και το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη, πολλά χιονοδρομικά κέντρα που βρίσκονται σε χαμηλό υψόμετρο θα αντιμετωπίσουν οικονομικά προβλήματα και ενδεχομένως να βάλουν ακόμα και «λουκέτο». Ειδικοί του πανεπιστημίου της Ζυρίχης εκτιμούν ότι η περίοδος χιονόπτωσης στα χαμηλά βουνά θα είναι ολοένα και πιο απρόβλεπτη στις επόμενες δεκαετίες.

«Πολλά παραδοσιακά ευρωπαϊκά χιονοδρομικά κέντρα χαμηλού υψομέτρου θα αναγκαστούν να κλείσουν είτε λόγω έλλειψης χιονιού είτε λόγω των επιβαρύνσεων που θα προκύψουν από το επιπλέον κόστος, συμπεριλαμβανομένου του τεχνητού χιονιού. Παράλληλα θα αυξάνονται οι πιέσεις για δημιουργία νέων εγκαταστάσεων σε ιδιαίτερα ευαίσθητες οικολογικά περιοχές μεγαλύτερων υψομέτρων

Ο προβληματισμός και οι διαφωνίες των περισσότερων ορειβατικών και οικολογικών συλλόγων της χώρας δεν έχει στόχο τα σπορ του χιονιού (όπως π.χ. το σκί, το ορειβατικό σκί, το σνόουμπορντ), αφού όλοι θεωρούν ότι έστω και κατά τη διάρκεια των 3 - 4 μηνών με χιόνι μπορούν να αναπτυχθούν τέτοιου είδους δραστηριότητες στη χώρα μας. Απλώς πιστεύουν ότι τα υπάρχοντα χιονοδρομικά διάσπαρτα όπως είναι στη χώρα, είναι αρκετά για να καλύψουν τις ανάγκες του χιονοδρομικού τουρισμού. Αυτό που κυρίως χρειάζεται είναι καλύτερες υπηρεσίες, βελτιωμένες υποδομές και συντήρηση των υφισταμένων ώστε να μπορέσουν να ανταγωνισθούν τα Χ.Κ. των ‘Αλπεων και κυρίως της γειτονιάς μας, Βουλγαρίας, Σκοπίων και Ρουμανίας που αναπτύσσονται ραγδαία.

Σε Γενική Συνέλευση της Ένωσης Χιονοδρομικών Κέντρων Ελλάδος το 2010, ο τότε πρόεδρος του ΕΟΤ Νίκος Κανελλόπουλος, ανέφερε «Το παραδοσιακό τουριστικό μοντέλο «ήλιος, θάλασσα» θα συνεχίσει να παίζει το ρόλο του, διέξοδος όμως στην ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος θα επιδιωχθεί μέσα από τα χιονοδρομικά κέντρα που θα κληθούν να λειτουργήσουν υπό καλύτερους όρους, με ενισχυμένες υποδομές και παράλληλες δραστηριότητες που θα τους εξασφαλίζουν επισκεψιμότητα υπό οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες».

1. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
3. Συνολικές ημέρες λειτουργίας εναέριων αναβατήρων.
4. Ημέρες λειτουργίας ανά έτος
5. Ημέρες λειτουργίας ανά Χιονοδρομικό Κέντρο

Από την επεξεργασία των δεδομένων με την άθροιση όλων των ημερών λειτουργίας της τελευταίας ενδεκαετίας των επιλεγέντων αναβατήρων προκύπτει ότι τις περισσότερες ημέρες λειτουργίας κατέγραψε ο αναβατήρας «Πάνω καρεκλάκι» του Χιονοδρομικού Κέντρου Πισοδερίου Φλώρινας. Στις πρώτες θέσεις συναντούμε ΧΚ τα οποία παραδοσιακά θεωρούνται ως τα καλύτερα οργανωμένα και με μεγάλη χιονοκάλυψη.(Πίνακας Νο 6

Πίνακας Νο 6: Συνολικές ημέρες λειτουργίας εναέριων αναβατήρων Χιονοδρομικών κέντρων Ελλάδας για την 11ετή περίοδο 2003/04 έως 2013/14.

Να διευκρινίσουμε ότι η κατάταξη με βάση τις ημέρες λειτουργίας δεν αντικατοπρίζει αποκλειστικά και μόνο την χιονοκάλυψη ενός ΧΚ, καθότι γνωρίζουμε ότι σε κάποια χιονοδρομικά υπάρχουν προβλήματα λειτουργίας, διαχείρισης και κάλυψης του οικονομικού προϋπολογισμού αυτών. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει ο προσανατολισμός των πιστών καθώς επίσης η ύπαρξη δάσους η οποία συμβάλλει σημαντικά στην επιμήκυνση της χιονοκάλυψης. Ωστόσο δεν πρέπει να παραμελούμε και 2 άλλους παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην λειτουργία των ΧΚ. Ο ένας αφορά στην δραστηριότητα που επιδεικνύει ο φορέας λειτουργίας του ΧΚ. Υπάρχουν ΧΚ στα οποία ο φορέας λειτουργίας επιδεικνύει ιδιαίτερη κινητικότητα σε τεχνικά θέματα που αφορούν στην συντήρηση της χιονοκάλυψης και διατήρησης του χιονιού. Ο άλλος παράγοντας αφορά σε σημαντικά τεχνικά λάθη που έχουν γίνει στην εγκατάσταση των αναβατήρων ή στην διαμόρφωση των πιστών. Σε κάθε περίπτωση εκείνο που αποφέρει οικονομικά αποτελέσματα στα ΧΚ είναι η λειτουργία τους και επομένως από αυτό κρίνεται ο βαθμός βιωσιμότητας του. 

Στον παρακάτω πίνακα Νο 7 τα ΧΚ έχουν καταταχθεί με βάση τις ημέρες λειτουργίας και με το μέσο υψόμετρο του επιλεγέντος αντίστοιχου εναέριου αναβατήρα. Παρατηρούμε ότι το ΧΚ Φαλακρού 3^ο σε κατάταξη με βάση το υψόμετρο, ένα ΧΚ στα Βόρεια σύνορα της χώρας μας σε μια περιοχή όπου τα αντίστοιχα ΧΚ της Βουλγαρίας από τη άλλη πλευρά των συνόρων ξεπερνούν σε λειτουργία τις 110 ημέρες, λόγω των σημαντικών προβλημάτων λειτουργίας του φορέα, κατατάσσεται στην προτελευταία θέση με βάση τις ημέρες λειτουργίας, γεγονός που δεν αντικατοπτρίζει την πραγματική κατάσταση από πλευράς κλιματικών συνθηκών, αλλά αντικατοπτρίζει την ρεαλιστική κατάσταση των προβλημάτων επιβίωσης των φορέων λειτουργίας. Αντίθετα το ΧΚ 3-5 Πηγάδια 9^Ο σε κατάταξη με βάση το μέσο υψόμετρο, εντούτοις χάρη στην όρεξη και εντατική διαχείριση των ανθρώπων του, αλλά και στο σύστημα τεχνητής χιόνωσης που διαθέτει κατατάσσεται στην 4^Η θέση από πλευράς ημερών λειτουργίας, ψηλότερα από μεγάλα χιονοδρομικά όπως των Καλαβρύτων και του Καρπενησίου. Η πρώτη θέση του Πισοδερίου πάνω από τον Παρνασσό φαίνεται να εκπλήσσει. Ωστόσο για τους μυημένους, η εξαιρετική δουλειά των ανθρώπων που διαχειρίζονται τον χώρο, η προνομιακή του γεωγραφική του θέση, ο προσανατολισμός και το πυκνό δάσος του δίνουν την πρώτη θέση.

Πίνακας Νο 7: Σχέση κατάταξης εναέριων αναβατήρων μέσου υψομέτρου και ημερών λειτουργίας.

Με την αντιστοίχιση του μέσου όρου των ημερών λειτουργίας ανά ΧΚ σε  μήνες προκύπτουν 3 μεγάλες κατηγορίες ΧΚ.

Η πρώτη περιλαμβάνει 3 ΧΚ που ξεπερνούν τους 3 μήνες λειτουργίας (90ημέρες), Πισοδέρι, Παρνασσός, Βασιλίτσα. Η δεύτερη περιλαμβάνει εκείνα που κυμαίνονται μεταξύ 2 και 3 μηνών (60-90 ημέρες). Η συγκεκριμένη κλάση περιλαμβάνει την σημαντική πλειοψηφία των ΧΚ της χώρας,  οκτώ τον αριθμό, ενώ στην τελευταία κλάση υπάρχουν 3 ΧΚ τα οποία παρουσιάζουν μέσο όρο λειτουργίας λιγότερο των 2 μηνών, πρακτικά με μόνο 1 μήνα. Αυτά είναι, το Μέτσοβο, το Περτούλι και το Φαλακρό. Τα 2 πρώτα πραγματικά βρίσκονται σε ιδιαίτερα χαμηλό υψόμετρο ενώ για το ΧΚ Φαλακρού το πρόβλημα όπως εξηγήσαμε δεν έχει σχέση με την χιονοκάλυψη.

Παρατηρούμε ότι τα 3 πρώτα ΧΚ (Πισοδέρι, Παρνασσός, Βασιλίτσα) μονοπωλούν τις λεγόμενες καλύτερες χρονιές, ενώ στις 11 χρονιές 6 φορές την πρώτη θέση κατέχει το ΧΚ Πισοδερίου (Πίνακας Νο 8). Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι αυτά τα 3 ΧΚ παρά τις κλιματολογικές μεταβολές παρουσιάζουν χιονοπτώσεις που τα επιτρέπουν να έχουν σχετικά σταθερές ημέρες λειτουργίας, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για τον προγραμματισμό λειτουργίας και ενδεχόμενες επενδύσεις.

Πίνακας Νο 8: Ημέρες λειτουργίας ανά έτος

Από την άλλη μεριά το ΧΚ Μετσόβου εμφανίζει σε 6 από τις 11 χρονιές τις λιγότερες ημέρες λειτουργίας, μαζί με το Φαλακρό. Αν θελήσουμε να έχουμε και μια εικόνα σε επίπεδο χώρας διαπιστώνουμε ότι ο μέσος όρος λειτουργίας κυμαίνεται από 59 ημέρες τη περίοδο 2010-2011 έως 79 ημέρες την περίοδο 2003-2004. Ανεξάρτητα από τις διακυμάνσεις, καθόλα αναμενόμενο προκύπτει ότι συνήθως ο μέσος όρος ημερών λειτουργίας σε επίπεδο χώρας κυμαίνεται στις 75 ημέρες (2,5 μήνες) από Ιανουάριο έως μέσα Μαρτίου.

Στην παρακάτω επεξεργασία (Πίνακας 9) παρουσιάζουμε την καλύτερη και χειρότερη χρονιά ανά Χιονοδρομικό Κέντρο. Ο μεγαλύτερος αριθμός ημερών λειτουργίας της τελευταίας ενδεκαετίας εμφανίζεται στο ΧΚ Πισοδερίου με 126 ημέρες την περίοδο 2009-2010. Παρατηρούμε επίσης ότι η δεύτερη ομάδα χιονοδρομικών και η πλέον πολυπληθής παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις από χρονιά σε χρονιά γεγονός που εξηγείται από τις κλιματικές μεταβολές και τις μεγάλες επιπτώσεις του καιρού στην λειτουργία αυτής της ομάδας Χιονοδρομικών Κέντρων.

Αντιθέτως η πρώτη κατηγορία με τα 3 πρώτα ΧΚ εμφανίζει μια σχετική σταθερότητα ημερών λειτουργίας με μικρότερες διακυμάνσεις. Μία άλλη σημαντική παρατήρηση ότι κάθε έτος κάποιο ή κάποια ΧΚ κάνουν την καλύτερη ή χειρότερη χρονιά της ενδεκαετίας. Αν θεωρήσουμε ότι δεν υφίσταται κάποιος άλλος λόγος πλήν της χιονοκάλυψης, δηλαδή των χιονοπτώσεων αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κάθε χρονιά έχουμε διαφορετικές κλιματικές συνθήκες τουλάχιστον χιονόπτωσης  ανά περιοχή. Μόνο μια χρονιά την περίοδο 2004-2005 δεν είχαμε κάποιο μέγιστο ή ελάχιστο, ενώ την περίοδο 2009-2010 έχουμε 4 Χκ να εμφανίζουν το μέγιστο της 11ετίας τους και μάλιστα την ίδια περίοδο έχουμε και την καλύτερη απόλυτη τιμή των 126 ημερών λειτουργίας στο Πισοδέρι.

Πίνακας Νο 9: Ημέρες λειτουργίας ανά χιονοδρομικό κέντρο (μέγιστα – ελάχιστα)

Λίγα λόγια για το ΧΚ Περτουλίου και ενδεχόμενη επέκταση σε Μαρόσα ή/και Αυγό.

• Το χκ Περτουλίου χιονοδρομικά είναι κορεσμένο και μη επεκτάσιμο
• Έχουν αναπτυχθεί παράπλευρες δραστηριότητες και υπάρχουν σχετικά μικρά περιθώρια περαιτέρω επαύξησης.
• Υπάρχει σημαντική υποδομή φιλοξενίας και εστίασης στην ευρύτερη περιοχή.
• Η δημιουργία της λίμνης της Μεσοχώρας αργά ή γρήγορα θα δώσει νέα αναπτυξιακή δυναμική.
• Αν υπάρξει πολιτική βούληση σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο για επέκταση της χιονοδρομικής περιόδου αυτό συνεπάγεται την δημιουργία ΧΚ στην Μαρόσα ή/και στο Αυγό. Αν υπάρχει αυτή η βούληση θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα η συλλογή μετεωρολογικών δεδομένων και στοιχείων χιονοκάλυψης για τεκμηρίωση των θέσεων εγκατάστασης αναβατήρων και δημιουργίας πιστών.

Δυστυχώς, ενώ έχουμε εξαιρετικούς ορεινούς όγκους, μόνοι μας θέλουμε να τους χαλάσουμε, μόνοι μας θέλουμε να αποδομήσουμε το εξαιρετικό αυτό άθλημα της χιονοδρομίας.