ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ, ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΩΝ ΤΟΥΣ…

ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ, ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΩΝ ΤΟΥΣ…

Ο υδάτινος πλούτος είναι από τα πλέον χαρακτηριστικά του νομού Τρικάλων, αφού τα κύρια ποτάμια του νομού είναι είτε παραπόταμοι του Πηνειού, όπως είναι οι Μαλακασιώτης, Κουμερκής, Ντολερίτης, Μουργκάνης, Ληθαίος [Τρικαλιώτικος], Παλαιοχωρίτης, Αγιαμονιώτης, Νεοχωρίτικος, Πορταϊκός, είτε παραπόταμοι του Αχελώου ή Ασπροπόταμου.

Και τα δύο αυτά μεγάλα ποτάμια πηγάζουν ουσιαστικά από το ίδιο το σημείο, από τους πολλούς ορεινούς όγκους του νομού, στο βορειοδυτικό άκρο, από όπου πηγάζουν επίσης ο Αώος και ο Άραχθος. Ο Πηνειός (που είναι γνωστός και ως Σαλαβρίας), είναι ο δεύτερος ποταμός της Ελλάδας μετά τον Αλιάκμονα, με μήκος 257χλμ. Ο Πηνειός αποτέλεσε πάντα την βάση όλων των στοιχείων που σχετίζονται με την ιστορία, τον πολιτισμό, την οικονομία και την εξέλιξη της ζωής του ανθρώπου στη Θεσσαλία. Αυτός είναι και ο λόγος που τα πρωιμότερα κατάλοιπα της ανθρώπινης παρουσίας εδώ, έχουν βρεθεί πάντα κοντά στις όχθες αυτού του ποταμού. Από τον Κόζιακα πηγάζουν οι ποταμοί Πορταϊκός ή Πορτιάτης και Κεφαλοπόταμος οι οποίοι καταλήγουν στον Πηνειό ποταμό. Οι σημαντικότερες πηγές μόνιμης ροής βρίσκονται στις ανατολικές πλαγιές του Κόζιακα. Είναι οι πηγές Λάκκα, Καρυές, Κουκουνάρι, Γαύρος, Γούρνες, του Αγίου Βησσαρίωνα και της Πύλης. Ειδικότερα πηγάζει από την περιοχή ανάμεσα στα Στουρναραίικα και την Παλαιοκαρυά και ακολουθώντας ρου προς ΝΔ - ΒΑ διασχίζει την κωμόπολη Πύλη και εκβάλλει στον Πηνειό. Η Πύλη υδρευόταν από το νερό του Πορταϊκού μέχρι το 1946, οπότε και απέκτησε υδραγωγείο. Ο Ληθαίος πηγάζει σε ύψος 500μ. από τα Αντιχάσια όρη, έχει μήκος 36 χλμ. και εκβάλλει στον Πηνειό, σε ύψος 108μ. λίγο έξω από την πόλη των Τρικάλων. Στις πηγές του Πηνειού, στα ορεινά των Τρικάλων, στον παραπόταμό του, στον Μαλακασιώτη, ψαρεύονται πέστροφες, με σημεία εξόρμησης τα χωριά Τρυγόνα, Αμπελοχώρι και Ματονέρι. Στον Κλεινοβίτικο, επίσης παραπόταμο του Πηνειού, υπάρχουν πολλά σημεία για ψάρεμα, με αφετηρία το ορεινό χωριό Κλεινοβός. Ακολουθώντας τη «ροή» της Πίνδου προς το νότο, οι υγροί «δρόμοι» μάς φέρνουν στις πηγές του Ασπροπόταμου (Αχελώου), σε ένα όμορφο δασικό σύμπλεγμα. Πηγάζει από τα βουνά, πάνω από το μοναχικό Χαλίκι. Από τα χωριά Καστανιά και Αμάραντος ο δρόμος προς τις πηγές του Ασπροποτάμου περνά από το Κουκουφλί. Εδώ παράλληλα με τον δρόμο κινείται και το ρέμα που κατεβαίνει από το χωριό Στεφάνι, το πιο ορεινό των Τρικάλων σε υψόμετρο 1.480 μ., και είναι γνωστός τόπος ψαρέματος. Το ρέμα αυτό καταλήγει στον Κρανιώτικο, παραπόταμο του Ασπροποτάμου, όπου υπάρχουν μέρη για ψάρεμα, με σημεία εξόρμησης την Κρανιά και την Καλλιρρόη, χωριό που ερημώνει τον χειμώνα. Για ψάρεμα στον Ασπροπόταμο αφετηρία μπορεί να είναι το χωριό Αγία Παρασκευή. Ένας άλλος παραπόταμος του Ασπροποτάμου, ο Καμνιαΐτικος, περιμένει τους βουνίσιους ψαράδες, με σημεία εξόρμησης τα χωριά Περτούλι, Νεραϊδοχώρι, Πύρρα και Δροσοχώρι. Τα νερά των πολλών πηγών, που βρίσκονται στο όρος Λάκμος ή Περιστέρι και στους Νομούς Ιωαννίνων και Τρικάλων, σχηματίζουν ρυάκια, που στη συνέχεια γίνονται μεγάλα ρέματα, για να ενωθούν στην πορεία τους. Στην τοποθεσία Τρία Ποτάμια ενώνονται τα δύο κύρια ρέματα, ο Κρανιώτικος και ο Ασπροπόταμος και κάνουν το μεγάλο ποτάμι. Κυλάει στα όρια των Νομών Άρτας και Καρδίτσας, χωρίζει την Ευρυτανία από την Αιτωλοακαρνανία, δημιουργεί τις τεχνητές λίμνες Κρεμαστών και Καστρακίου, διασχίζει την πεδιάδα του Αγρινίου και μετά από πορεία 220 χλμ. καταλήγει στο Ιόνιο Πέλαγος. Η περιοχή του Ασπροπόταμου καλύπτεται από δάση, περιλαμβάνει μεγάλα αλπικά λιβάδια και τη διαρρέουν ποτάμια με παρυδάτια βλάστηση. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η πλούσια βλάστηση σε όλο το νομό. Στις όχθες αυτών των ρεμάτων και των παραποτάμων συναντάμε δάση με πλατάνια, ιτιές, σφενδάμους και άλλα υδρόφιλα φυτά και η οικολογική αξία αυτών των δασών είναι τεράστια, διότι αποτελούν καταφύγιο πολλών ζώων και πτηνών.

• ΜΕΓΑΛΗ ΚΕΡΑΣΙΑ (ΜΕΪΝΤΑΝ ΚΕΡΑΣΙΑ)
• ΟΡΘΟΒΟΥΝΙ (ΤΣΟΥΡΑΝΑΙΟΙ)
• ΤΡΥΓΟΝΑ (ΧΛΙΤΖΙΑΔΕΣ)
• ΠΕΥΚΗ (ΣΤΡΟΥΤΖΙΑ)
• ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ (ΤΖΕΝΕΡΑΔΕΣ)
• ΠΑΝΑΓΙΑ (ΛΙΜΠΟΧΟΒΟ)
• ΜΑΛΑΚΑΣΙ
• ΑΜΠΕΛΟΧΩΡΙ (ΜΠΟΡΟΒΙΚΟ)
• ΜΑΤΟΝΕΡΙ (ΚΟΥΚΛΑΙΟΙ)
• ΚΑΛΟΜΟΙΡΑ (ΓΚΟΝΤΟΒΑΣΔΑ)
• ΣΤΕΦΑΝΙ (ΣΚΛΙΝΙΑΣΑ)
• ΚΡΑΝΙΑ
• ΚΑΛΛΙΡΟΗ (ΒΕΛΙΤΣΙΑΝΗ)
• ΠΟΛΥΘΕΑ (ΔΡΑΓΟΒΙΣΤΙ, ΝΤΡΑΟΥΣΤΙ)
• ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ (ΤΖΙΟΥΡΤΖΙΑ)
• ΚΑΤΑΦΥΤΟ (ΚΟΤΤΟΡΙ)
• ΑΝΘΟΥΣΑ (ΛΕΠΕΝΙΤΣΑ)
• ΧΑΛΙΚΙ

Μέσα σ’ ένα δάσος 6.000 στρεμμάτων από βελανιδιές, σε απόσταση 17 χιλιομέτρων από την Καλαμπάκα, και υψόμετρο 500μ., βρίσκεται η Μεγάλη Κερασιά, κοινότητα 250 γεωργοκτηνοτρόφων (το καλοκαίρι αυξάνονται σε 330), στην οποία ανήκει και ο οικισμός Μουργκάνι. Νοτιοανατολικά του οικισμού Μουργκάνι ο Μαλακασιώτης ή Μαλακασιώτικο Ρέμα δέχεται τα νερά του Μουργκάνη ή Ίωνα. Τα νερά τους μαζί με τα νερά των πηγών των Καναλίων, του Παλαιοχωρίου και της Κερασιάς ποτίζουν την περιοχή γύρω από το χωριό.

Ο επισκέπτης αν ακολουθήσει την κοίτη του Μαλακασιώτη, σε υψόμετρο 600 μ. και 21 χιλιόμετρα από την Καλαμπάκα, θα βρεθεί στο Ορθοβούνι, κοινότητα κτηνοτρόφων και γεωργών. Το χειμώνα απομένουν στο χωριό μόλις 185 άνθρωποι. όταν επιστρέφουν και οι υπόλοιποι το καλοκαίρι, ο αριθμός των κατοίκων φτάνει τους 340. Στα νότια του χωριού βρίσκονται οι πηγές της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής και του Αρμυρίου. Πολύ ωραία είναι η θέα από την κορυφή της Νεράιδας (850 μ.) όπου φτάνει κανείς από αγροτικό δρόμο: Από αυτή μπορεί να δει κανείς πολλά χωριά των Χασίων, την Οξύνεια, τον Ξηρόκαμπο προς βορρά και αρκετά της Πίνδου.

Η κοινότητα Τρυγόνας βρίσκεται στις παρυφές του Κράτσοβου ή Βίγλας (1.600μ.), σε υψόμετρο 750μ., με πανοραμική θέα προς την περιοχή γύρω από τον Μαλακασιώτη και σε απόσταση 29 χιλιόμετρα από την Καλαμπάκα. Το χειμώνα μένουν στο χωριό 162 άνθρωποι ενώ το καλοκαίρι γύρω στους 700. Από την κάτω μεριά της εθνικής οδού Καλαμπάκας - Ιωαννίνων, στη ρίζα της Κόκκινης Πέτρας ή Κιάτρ - Αρόσα περνά το ποτάμι. Ένα χιλιόμετρο από το χωριό και 30 μέτρα πάνω από την εθνική οδό, στη θέση Ανάληψη, ήταν η παλιά θέση της Τρυγόνας. Το χωριό σύμφωνα με την παράδοση μετακινήθηκε λόγω θανατικού, στη θέση «Παλιοχώρι», λίγο πιο ψηλά από τη σημερινή του θέση. Εδώ βρίσκονται η ομώνυμη βρύση και δυο πηγές με τα ονόματα Κοάρδεσα και Φουντούνα - Μάρι. Πιο ψηλά, στην ανατολική πλευρά της Βίγλας απλώνεται το δάσος της Χάουας με πεύκα και βελανιδιές απ’ όπου είναι εξαιρετική η θέα της κοιλάδας του Μαλακασιώτη. Άλλες δυο ωραίες βρύσες κάτω από πλατάνια είναι η Μεγάλη Βρύση και η Βρύση του Δασκάλου.

Περικυκλωμένη από τα πευκοδάση της Λάζινας, των Καναλίων και της Μπράβας, σε 35 χιλιομέτρων από την Καλαμπάκα, βρίσκεται η κοινότητα Πεύκης, σε υψόμετρο 850μ. Οι κάτοικοί της ζουν κυρίως από την κτηνοτροφία και την υλοτομία (μέσω του δασικού συνεταιρισμού τους). Το χειμώνα απομένουν στο χωριό 190 άνθρωποι και το καλοκαίρι, όταν επιστρέφουν όλοι, φτάνουν τους 500. Απέναντι από την Πεύκη, στο ποτάμι που κατεβαίνει από τον Κορυδαλλό (στη θέση Μουκόσι) υπάρχει μεγάλη τοξωτή γέφυρα, που από τις αρχές του 19ου αιώνα εξυπηρετούσε τη συγκοινωνία Θεσσαλίας - Ηπείρου. Σε μικρή απόσταση από το χωριό βρίσκονται οι πηγές Νταλίνια, Φαντανίτσα και Λάζινα.

Σε υψόμετρο 720μ. και 38 χιλιόμετρα από την Καλαμπάκα, σε μια ανάπτυξη παράλληλη προς τον εθνικό δρόμο Καλαμπάκας - Ιωαννίνων απλώνεται η επιμήκης κοινότητα του Κορυδαλλού. Οι περίπου 170 κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αποτελούν συνταξιούχοι και πρώην μετανάστες. Ο Κορυδαλλός περιβάλλεται από τα 1.000 στρέμματα του δρυοδάσους της Τσιούκας, όπου βρίσκεται ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου από τον οποίο φαίνονται τα χωριά Πεύκη, Τρυγόνα, Αμπελοχώρι, Καλομοίρα και Ματονέρι. Βορειανατολικά, στην κορυφή Λιπορούσι (950μ.) βρίσκονται τα ερείπια του τουρκικού φυλακίου, το οποίο οροθετούσε τα σύνορα Ελλάδας - Τουρκίας πριν από την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Στα 1944 Γερμανικά στρατεύματα στο πέρασμά τους προς την Καλαμπάκα έκαψαν και λεηλάτησαν τον παλιό οικισμό και φεύγοντας πήραν μαζί τους ομήρους. Οι κάτοικοι τον ξανάχτισαν μέσα σε δύο χρόνια λίγο χαμηλότερα.

Μέσα σε δάσος 30.000 στρεμ. από πεύκα, οξιές και έλατα, και σε απόσταση 43 χιλιομέτρων από την Καλαμπάκα, βρίσκεται η κοινότητα Παναγίας ή Νέας Κουτσούφλιανης (750μ.), στην οποία ανήκει και ο λίγο βορειότερα ευρισκόμενος οικισμός του Πλατάνιστου. Το χωριό περιβάλλεται από τις κορυφές Μικρό Κουκουρέλο (1.461μ.) προς τη μεριά της Πεύκης, Σδιριάνι (1.663μ.) στα όρια της Παναγίας και της Μηλιάς Μετσόβου και Πάντε - Μάρε (1.700μ.) στα όρια Παναγίας, Μηλιάς και Κρανιάς. Ο οικισμός Πλατάνιστος είναι η Παλιά Κουτσούφλιανη, όπου ήταν αρχικά εγκαταστημένοι οι Κουτσουφλιανίτες. Από κει, μετά τη διαρρύθμιση των συνόρων του 1897 που άφηνε το χωριό τους έξω από τα όρια του ελληνικού κράτους, αφού έκαψαν τα σπίτια τους, μεταφέρθηκαν σε ελληνικό έδαφος κι εκεί έχτισαν τη Νέα Κουτσούφλιανη, τη σημερινή Παναγία. Το νέο χωριό δημιουργήθηκε στη θέση του μικρού οικισμού που είχε αναπτυχθεί γύρω από τη Μονή του Λιμπόχοβου (η οποία κάηκε στα 1943 από τους Γερμανούς). Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους η Παλιά Κουτσούφλιανη περιήλθε στο νομό Τρικάλων. Οι κάτοικοι της Παναγίας να ζουν κυρίως από την πατροπαράδοτη ενασχόλησή τους με την κτηνοτροφία (2.750 αιγοπρόβατα) και τη γεωργία. Στο χωριό απομένουν το χειμώνα 300 άνθρωποι, ενώ το καλοκαίρι ο αριθμός τους αυξάνεται σε 2.000. Ωραία πέτρινη βρύση υπάρχει στη θέση «Πάρτσι» προς τον Πλατάνιστο, όπου και η ομώνυμη πηγή και ειδικά διαμορφωμένος χώρος για αναψυχή ανάμεσα στα πλατάνια. Αξιόλογη είναι η θέα από το Σδιριάνι, το Μικρό Κουκουρέλο, την Πέτρα Μουκόσι και το Χούνι.

Μέσα στην Παναγία σώζονται παλιά πέτρινα σπίτια αλλά και αρκετά από τα καινούργια, μαζί και η πλατεία, συντηρούν την οικοδομική παράδοση της πελεκητής πέτρας. Το χωριό έχει δυο παλιές εκκλησίες, της Γενέσεως της Θεοτόκου (των αρχών του 18ου αιώνα) και του Σωτήρος.

Το Μαλακάσι (850μ.) βρίσκεται σε απόσταση 50 χλμ. από την Καλαμπάκα, και στην αριστερή παράκαμψη της εθνικής Τρικάλων - Ιωαννίνων μετά την Παναγία. Όπως συμβαίνει σχεδόν σε όλα τα ορεινά χωριά, έτσι κι εδώ, στη διάρκεια του χειμώνα κατοικείται από 300 κατοίκους που πενταπλασιάζονται το καλοκαίρι (1.500), κυρίως διότι μία από τις κύριες απασχολήσεις του πληθυσμού είναι η νομαδική κτηνοτροφία (στο σύνολο των 7.500 αιγοπροβάτων που εκτρέφονται μόνο τα 1.500 είναι οικόσιτα). Αυτή συμπληρώνεται από την εκμετάλλευση του δημοσίου δάσους μέσω του Δασικού Συνεταιρισμού και από την καλλιέργεια κηπευτικών. Από τις βόρειες πλαγιές του Λάκμου (Περιστέρι και Ζυγό), στα δυτικά του χωριού πηγάζουν τα δυο ρέματα Ρούτζι και Χίνιστα που συγκλίνουν για να σχηματίσουν το Μαλακασιώτικο Ρέμα (έτσι ονομάζεται το πρώτο κομμάτι της διαδρομής του Πηνειού ποταμού). Πολλές είναι οι πηγές μέσα και έξω από το χωριό, όπως το Χάνι, το Τριαντάφυλλο, η Μάγγου, η Κυριακή, η Φούντε - Νιάρε. Το χωριό είναι προικισμένο με πολλές φυσικές ομορφιές από την ίδια τη θέση του, μέσα σε δάσος με πεύκα, έλατα και οξιές που εκτείνεται σε έκταση 45.000 στρεμμάτων, στα όρια της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Μακεδονίας που σχηματίζουν οι κορυφές της Νότιας Πίνδου Κατάρα (1.800 μ.), Ζυγός (1.700 μ.), Κουκουρέλος (1.684 μ.) και Βούλγαρος (1.823 μ.). Παλιά πέτρινα σπίτια, οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου, των Αγίων Αποστόλων, της Κοιμήσεως, του Προδρόμου και του προφήτη Ηλία και ο παλιός μύλος της εποχής της Τουρκοκρατίας συμπληρώνουν τη γραφική εικόνα του Μαλακασίου, με την πλατεία του κάτω από πλατάνια και τις βρύσες της Τραγόπετρας και του Κάμπου του Δεσπότη.

Μια μικρή κοινότητα γεωργοκτηνοτρόφων και συνταξιούχων, είναι το Αμπελοχώρι, που βρίσκεται σε υψόμετρο 840 μ. και σε απόσταση 49 χλμ. από την Καλαμπάκα. Από την πλατεία του φαίνονται η Πεύκη και το Μαλακάσι.

Κοινότητα κτηνοτρόφων και αμπελουργών είναι το Ματονέρι που βρίσκεται σε υψόμετρο 850 μ., και σε απόσταση 39 χλμ. από την Καλαμπάκα. Το χωριό ζωντανεύει το καλοκαίρι, όταν ο πληθυσμός του, που το χειμώνα αριθμεί μόνο 40 ανθρώπους, αυξάνεται στους 500. Το παλιό όνομα του χωριού ήταν Κουκλαίοι και αποδίδεται στα κουκούλια των μεταξοσκωλήκων που αφθονούσαν στην περιοχή. Το καινούργιο όνομα «Ματονέρι» προέρχεται από την αντίληψη των κατοίκων πως το νερό που αναβλύζει από το Ιερό Βήμα της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων είναι θαυματουργό, είναι «νερό από μάτιασμα» όπως λένε. Το εξωκκλήσι αυτό που βρίσκεται τρία χιλιόμετρα βορείως του χωριού, ονομαζόταν κάποτε «Απαντιόκλου». Άλλες βρύσες είναι οι του Αγίου Ανδρέου, Γκούρα και Λούνου. Νοτίως του οικισμού απλώνεται το δάσος των Καναλίων (πεύκα και δρυς) απ’ όπου φαίνονται η Κατάρα και ο θεσσαλικός κάμπος. Γύρω του βρίσκονται οι χαμηλές κορυφές Προφήτης Ηλίας (1.020μ.), Χωράφι Παράσχη (900μ.) και Βίγλα (870μ.).

Η Καλομοίρα είναι το πρώτο χωριό που συναντούμε σε απόσταση 30 χλμ. βορειοδυτικά της Καλαμπάκας, αφού ακολουθήσουμε το τμήμα της διαδρομής που περιλαμβάνει τους οικισμούς νοτίως και παραλλήλως προ τον ρου του Μαλακασιώτη. Η κοινότητα βρίσκεται σε υψόμετρο 760μ. και ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 480 ανθρώπους το χειμώνα και 1.200 το καλοκαίρι. Οι κάτοικοι ζουν από την υλοτομία, την κτηνοτροφία, τη δενδροκαλλιέργεια και τη μελισσοκομία. Στα νότια και νοτιοδυτικά το χωριό βρίσκεται κάτω από τον ίσκιο των κορυφών Χιόλι (1.854μ.), Γερακίνα (1.750μ.), και Κόκκινο, που ανήκουν στην αλπική ζώνη. Δυτικά του χωριού βρίσκονται οι πηγές Εννέα Βρύσες, Στείρα και Φάγκο.

Το Στεφάνι είναι το ορεινότερο χωριό του νομού, και βρίσκεται σε υψόμετρο 1480μ., ενώ απέχει 75 χλμ. από τα Τρίκαλα. Το χειμώνα το χωριό ερημώνεται, αφού οι 300 κάτοικοί του, κτηνοτρόφοι στην πλειοψηφία τους, μετακινούνται στην επαρχία Φαρσάλων. Το κλίμα του χωριού είναι ξηρό. Υπάρχουν στην περιοχή πάρα πολλές λιθόκτιστες βρύσες εντός του οικισμού, όπως Κιάτρα, Νέστορα, Κουκουφλί κ.ά. Πυκνά δάση με οξιές και έλατα περιστοιχίζουν το Στεφάνι, ενώ δεσπόζουν οι κορυφές Τρέ Γκάγκοτς (1.900μ.), Μπουρλή (1.950μ.), Στιάρπα (1.700μ.), όπου φύεται το φυτό από τις ρίζες του οποίου παρασκευάζεται το παραδοσιακό ρόφημα «σαλέπι», Χέλι (1.900μ.), Πάϊλτανος (2.150μ.) και Τρίαινα (1.800μ.). Από το Χέλι διακρίνονται το Μέτσοβο και τα Ιωάννινα. Η Στιάρπα αποτελεί πέρασμα αγρίων ζώων.

Σε απόσταση 58 χλμ. από την Καλαμπάκα, στη νότια Πίνδο και σε υψόμετρο 1.150μ. βρίσκεται η Κρανιά με τους τρεις οικισμούς της, τα Δολιανά, τα Κονάκια και το Κουκουφλί, και όπως τα περισσότερα χωριά της περιοχής, ερημώνει το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι ο πληθυσμός ξεπερνά τις 3.000. Στο παρελθόν υπήρξε σπουδαίο κέντρο παραγωγής και εμπορίας μάλλινων υφασμάτων, τα οποία έμειναν ονομαστά ως «σκουτιά κρανιώτικα». Η υφαντική παράδοση μένει ζωντανή ακόμη και σήμερα. Την κύρια όμως πηγή εισοδημάτων των κατοίκων αποτελούν ο πεστροφογεννητικός σταθμός, όπου παράγονται 100.000 γόνοι πέστροφας ετησίως και τα έσοδα του κοινοτικού ξενώνα, δυναμικότητας 20 κλινών. Στην κοινότητα υπάγεται ο οικισμός Δολιανά, που βρίσκεται 2,5 χλμ., σε υψόμετρο 1.140μ. και υπήρξε κοινότητα μέχρι το 1968. Ο πληθυσμός του σήμερα δεν ξεπερνά τα 30 άτομα. Το Δημόσιο δάσος ελάτης και οξιάς, έκτασης 30.000 στρ. και οι κορυφές Τριγγία (2.204μ.), Μούτζα (2.100μ.) και Κάλτσα (2.000μ.) συντελούν στη μαγεία ενός τοπίου αλπικού. Ο Κρανιώτικος, παραπόταμος του Ασπροποτάμου, χωρίζει στα δύο το χωριό, αποτελώντας παράλληλα, μοναδικό βιότοπο της πέστροφας. Από την κορυφή Γκιώναλη, κοντά στα Δολιανά, διακρίνεται ο νομός Λάρισας ενώ η θέση «Ορθή Πέτρα», έχει εξαιρετική θέα στα ποτάμια.

Είναι ένα από τα ορεινά χωριά της νότιας Πίνδου, σε υψόμετρο 1.040μ. ανάμεσα στις κορυφές Ντάλια (1.500μ.), Κρούτσια Πάπλου (1.700μ.) και Μπουρντένι (1.750μ.), μεταξύ Κρανιάς και Πολυθέας, και σε απόσταση 60 χλμ. από την Καλαμπάκα. Οι περίπου 200 κάτοικοί του (κατά τους θερινούς μήνες) ασχολούνται με την υλοτομία (8.500 στρ. δάσους με έλατα, πεύκα και οξιές) και την κτηνοτροφία. Κι εδώ κατά τη διάρκεια του χειμώνα το χωριό ερημώνει. Το καλοκαίρι όμως τα πάντα ζωντανεύουν με την έλευση όχι μόνο των ντόπιων που επιστρέφουν στα σπίτια τους αλλά και παραθεριστών που σπεύδουν να απολαύσουν την ομορφιά του τόπου και το καλό κλίμα, φτάνοντας έτσι σε αριθμό τους 1.000 κατοίκους. Το φυσικό περιβάλλον παραμένει παρθένο κι αυτό επέτρεψε τη διατήρηση στα δάση πολλών αγρίων ζώων, όπως είναι τα ζαρκάδια, οι λύκοι, οι αλεπούδες, οι λαγοί, οι αρκούδες και οι σκίουροι. Το ποτάμι της Καλλιρρόης που χύνεται στον Ασπροπόταμο είναι βιότοπος της πέστροφας.

Η Πολυθέα βρίσκεται σε υψόμετρο 1.150μ., στις κατάφυτες πλαγιές προς την κορυφή Νεράιδα και σε απόσταση 66 χιλ. από την Καλαμπάκα. Το βλάχικο όνομά της Δραγοβίστι, σημαίνει την «ωραία θέα». Κύρια ασχολία των κατοίκων η κτηνοτροφία (2.500 πρόβατα, 120 βοοειδή) πράγμα που τους εξαναγκάζει να μετακινούνται προς τα πεδινά τους χειμερινούς μήνες. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα στο χωριό ζουν μόνο 10 άτομα ενώ το καλοκαίρι περίπου 900. Κοντά στην Πολυθέα βρίσκεται η πανέμορφη περιοχή Τρία Ποτάμια, που έχει διαμορφωθεί σε χώρο αναψυχής με λιθόκτιστη βρύση, δίπλα στη συμβολή του Αχελώου με τον Κρανιώτικο. Μια ενδιαφέρουσα διαδρομή είναι αυτή που οδηγεί στην πηγή Γκούρα, βορειοδυτικά του οικισμού, μέσα στο δάσος των ελάτων, με διαμορφωμένο χώρο αναψυχής. Η πηγή Κιάρι είναι ακόμη ένας χώρος ξεκούρασης, στον οποίο μπορεί να φθάσει κανείς από το δασικό δρόμο που οδηγεί προς τον Άγιο Αθανάσιο. Η τοποθεσία «Φιαρίκα» προσφέρεται για τη φωτογράφηση της περιοχής, λόγω της εκπληκτικής θέας που ανοίγεται μπροστά της. Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει το σπήλαιο Τσίτα Μάγια, το οποίο όμως παραμένει ακόμη ανεξερεύνητο. Από την Πολυθέα είναι εύκολη η ανάβαση, μέσα από δάση με βαλανιδιές, έλατα και οξιές, στις κορυφές Καπ Γκρας (1.400 μ.) και Νεράιδα (2.144 μ.), απ΄ όπου μπορεί να απολαύσει κανείς τη θέα του ορεινού συμπλέγματος του Ασπροποτάμου.

Το βλαχοχώρι Αγία Παρασκευή βρίσκεται σε απόσταση 96 χλμ. από τα Τρίκαλα και σε μικρή απόσταση από τα «Τρία Ποτάμια». Είναι σκαρφαλωμένο στις άδενδρες πλαγιές των Τζουμέρκων σε υψόμετρο 950 μ. και πάνω από την κεντρική κοίτη του Αχελώου. Η άγρια ομορφιά του τοπίου, με κύριο στοιχείο τον Αχελώο και τη χαράδρα που έχει σχηματίσει καθώς και η διάταξη του οικισμού είναι τα φυσικά πλεονεκτήματα της Αγίας Παρασκευής. Πάνω της οι κορυφές Παλέτζι (1.800μ.), Πέντε Πύργοι (2.000μ.) και Καταραχιάς (2.299μ.), φυσικό όριο με τα βοσκοτόπια του Ματσουκίου Ιωαννίνων, δίνουν στο τοπίο την αίσθηση του απόλυτου. Την ομορφιά των κορυφών συμπληρώνουν τα γάργαρα νερά των πηγών Λούνι, Σέχα, Μπρ’μπα, Γκραίκου, Χασάνη, Μπάντι και Τζούρτσανο, Γκοντισόρο (βλάχικα: μπροστά στον ήλιο) άλλες μέσα στον οικισμό κι άλλες σε υψόμετρο 1.700 και 1.900 μ., που σχηματίζουν ορεινούς χείμαρρους ακόμα και καταρράκτη ύψους 12 μ., το «Μαντάνι του Διαόλου», στη θέση «Λιβάδια». Κτηνοτροφικό χωριό κι αυτό, με 6.000 περίπου γιδοπρόβατα, το χειμώνα ερημώνει ενώ το καλοκαίρι συγκεντρώνει περίπου 2.500 κατοίκους.

Το χωριό Κατάφυτο, είναι σχεδόν χαμένο μέσα στις δασωμένες πλαγιές του Κέδρου, σε υψόμετρο 1.000μ. Το χωριό διασχίζει ο χείμαρρος Ποττόκος, παραπόταμος του Αχελώου, αλλά και μέσα στα όρια του οικισμού υπάρχουν αρκετές πηγές - βρύσες με τρεχούμενα νερά (Τσόκνα, Ξυνόρι, Μπούτα). Αυτός ενδεχομένως ήταν και ο λόγος που ο παλαιός Δήμος Λάκμωνος, στον οποίο ανήκε και το Κατάφυτο ως έμβλημά του είχε έναν γέροντα που κρατούσε υδρία από την οποία έρεε νερό. Στην κοινότητα ανήκει και ο οικισμός της Μηλιάς. Ο πληθυσμός του Κατάφυτου το καλοκαίρι είναι 450 κάτοικοι και της Μηλιάς 150, ενώ το χειμώνα στους δυο οικισμούς μένουν 11 και 4 κάτοικοι αντιστοίχως. Χαρακτηριστικό χωριό μετακινούμενων κτηνοτρόφων στηρίζεται οικονομικά, κατά τους θερινούς μήνες, στην υλοτομία και την μελισσοκομία, εκτός φυσικά της κτηνοτροφίας, η οποία σχεδόν μονοπωλεί τις δραστηριότητες των κατοίκων. Αν και ο εκσυγχρονισμός της ζωής έχει αλλάξει πολλά πράγματα, η ρόδα του νερόμυλου συνεχίζει να γυρίζει, έστω μία φορά το χρόνο, αλέθοντας περισσότερο αναμνήσεις παρά γεννήματα. Εδώ αξίζει να περπατήσει κανείς μέχρι τις κορυφές Ξεροβούνι, Σκλίβα και Κέδρο και να απολαύσει την άγρια ομορφιά της Πίνδου. Από το Ξεροβούνι μπορεί να δει το Χαλίκι και την Αγία Παρασκευή, ενώ οι ντόπιοι λένε πως μερικές φορές φαίνεται από την κορυφή Καλούτα ακόμη και η λίμνη των Ιωαννίνων.

Σε απόσταση 97 χλμ. από τα Τρίκαλα, χωμένη στα βαθύσκιωτα δάση και έχοντας πάντα τον Αχελώο στ’ αριστερά μας, συναντάμε, αφού κάνουμε μιά μικρή παράκαμψη από τον κεντρικό δρόμο, την πανέμορφη Ανθούσα. Το χωριό είναι χτισμένο στις δασωμένες πλαγιές του Κέδρου σε υψόμετρο 1.100μ., με πληθυσμό 600 κατοίκων που διαμένουν εκεί μόνο τους θερινούς μήνες. Χαρακτηριστικό χωριό μετακινούμενων κτηνοτρόφων, το χειμώνα κατεβαίνει στη Θεσσαλική πεδιάδα, αφού οι καιρικές συνθήκες δεν επιτρέπουν την διαβίωση των κοπαδιών στο βουνό. Οι ασχολίες των κατοίκων περιορίζονται στην μελισσοκομία, υλοτομία και φυσικά κτηνοτροφία (2.000 αιγοπρόβατα και 150 βοοειδή). Η Λεπενίτσα (παλιά ονομασία της Ανθούσας) ή Βλαχολεπενίτσα, όπως την αποκαλούν οι κάτοικοί της - λόγω του ότι μιλούν εκτός της ελληνικής, ως δεύτερη γλώσσα και τη Βλάχικη - γνώρισε περιόδους ακμής στα ύστερα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Κατά την παράδοση εδώ άκμαζε η τέχνη της χρυσοχοΐας αλλά και η κτηνοτροφία. Το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας στη συμβολή των παραποτάμων του Αχελώου, Χαλικιώτικου και Λεπενιτσιώτικου, ονομάσθηκε Παναγία η Γαλακτοτροφούσα επειδή στην περιοχή του μοναστηριού συναντιόνταν οι κτηνοτρόφοι των Τζουμέρκων και του Λάκμου κάθε άνοιξη και φθινόπωρο είτε για να ανάψουν ένα κερί στην Παναγία, την προστάτιδά τους, είτε για να συνενώσουν τα κοπάδια τους στην δύσκολη πορεία στα βουνά. Αξιομνημόνευτη είναι και η αρχιτεκτονική των σπιτιών στην οποία κυριαρχεί η πέτρα ως κύριο δομικό υλικό. Μπορεί κανείς να θαυμάσει τις λιθόκτιστες οικοδομές του Κων/νου Παπαστεργίου (1877) και των Νίκου και Κων/νου Σίμου (19ου αι.). Στην περιοχή της μονής της Παναγίας, μεταξύ Ανθούσας και Χαλικίου, μπορεί κανείς να θαυμάσει το μεγάλο πέτρινο θολωτό γεφύρι καθώς κι ένα δεύτερο στην είσοδο του χωριού. Οι πηγές που χρησιμεύουν για την ύδρευση του οικισμού είναι ίσως οι περισσότερες από κάθε άλλης περιοχής. Χαρακτηριστικές είναι οι λιθόκτιστες βρύσες Σκάλα, Αρμιάνα, Ασκούμπα, Μπέρτη, Σκουπάτη, Λαμσάτα, Πέρδικα, «Στο Κεφάλι». Στην Ανθούσα αξίζει να περπατήσει κανείς παράλληλα προς την κοίτη του Αχελώου και μέχρι το σημείο της συμβολής των παραποτάμων του Λεπενιτσιώτη, Χαλικιώτη και Νέγκρι. Αξιόλογες είναι και οι πηγές Λιανούρα, Ρέντα, Κρανιά και Γούπι. Η Ανθούσα βρίσκεται πνιγμένη στα απέραντα δάση που καταλήγουν στις αλπικές κορυφές Μεγάλη Ρόνα (1.700μ.), Γκούρα (2.200μ.) Μπάρος (2.400μ.), Κάμπο Κρύο (2.300μ.), Τζουμακέρτι (2.300μ.). Ο Μπάρος είναι ο αυχένας μεταξύ του Λάκμου και των Τζουμέρκων και η φυσική διάβαση προς Ματσούκι - Καλαρρύτες του νομού Ιωαννίνων. Απέραντα δάση (32.000 στρ. έλατα, πεύκα, κρανιές, οξιές, νεραντζιές, σφενδάμια, και στις πηγές πλατάνια και ιτιές) φιλοξενούν διάφορα άγρια ζώα, μεταξύ των οποίων και ένα σπάνιο είδος αγριόγιδου, ενώ στα αλπικά υψίπεδα ζει η περίφημη πετροπέρδικα. Στη θέση Περιβόλι βρίσκεται ένα αρκετά απότομο και ανεξερεύνητο σπήλαιο.

Το Χαλίκι που είναι το βορειότερο χωριό του Ασπροποτάμου, βρίσκεται σε απόσταση 97 χλμ. από τα Τρίκαλα, στις άδενδρες πλαγιές του Λάκμου και σε υψόμετρο 1.150 μ. Κι αυτό είναι χωριό μετακινούμενων κτηνοτρόφων (με 7.000 γιδοπρόβατα σήμερα), οι οποίοι το χειμώνα κατεβαίνουν στην περιοχή των Φαρσάλων και το καλοκαίρι επιστρέφουν στο Χαλίκι, 700 τον αριθμό. Βορειοανατολικά του χωριού βρίσκεται η κορυφή Ρόνα από τους πρόποδες της οποίας πηγάζει ο Ασπροπόταμος (κύρια πηγή). Η πιο όμορφη όμως πηγή είναι η Φονίσκα, νοτίως του οικισμού και σε μεγαλύτερο από αυτόν υψόμετρο. Άλλη κοντινή κορυφή του Λάκμου είναι το Περιστέρι, απ΄ όπου φαίνονται τα Γιάννενα και η λίμνη τους. Από το Περιστέρι πηγάζει ο ποταμός Καπραρία. Εδώ βρίσκεται και η Βουρλίγκα από την οποία το νερό αναβλύζει με κατακόρυφη πορεία μέσα από τη γη κι αφού σχηματίσει ένα ρυάκι για μερικά μέτρα ξαναχάνεται σε υπόγεια καταβόθρα. Το χειμώνα που η τρύπα φράζει από τους πάγους σχηματίζεται μιά μικρή λίμνη που η παράδοση την θέλει να είναι το φυσικό καταφύγιο ενός στοιχειού. Απαράμιλλης ομορφιάς επίσης και η τοποθεσία ολόκληρη που απλώνεται κάτω από τις βραχώδεις κορυφές του Λάκμου. Τη μακραίωνη κατοίκηση στο χώρο του Χαλικίου επιβεβαιώνουν οι ιστορικές μαρτυρίες, που εντοπίζουν στην ίδια θέση την «παρά τον Αχελώον» αρχαία Χαλκίδα - όνομα με το οποίο αποκαλούνταν το χωριό μέχρι τον 18ο αιώνα. Στα βυζαντινά χρόνια φαίνεται πως καθιερώθηκε επίσης το όνομα Χαλίκι, που οι σημερινοί κάτοικοι θεωρούν πως προέρχεται από τα άσπρα χαλίκια του Αχελώου, στα οποία και το ίδιο το ποτάμι χρωστά το δεύτερο όνομά του (Ασπροπόταμος). Περίφημα μνημεία αρχιτεκτονικής είναι οι λιθόκτιστες εκκλησίες του χωριού, μάρτυρες της μεγάλης ακμής που γνώρισε η περιοχή κατά την τελευταία περίοδο της ιστορίας της. Αν και αρκετές από τις πέτρινες σκεπές των σπιτιών έχουν αντικατασταθεί με σύγχρονες, αρκετά είναι τα σπίτια που φέρουν τη σφραγίδα της υπέροχης τέχνης της πέτρας: Το κονάκι του Χ. Δρόσου, του Κ. Ζιώζια, του Α. Δημάκη καθώς και το σχολείο του χωριού είναι οι εύγλωττοι μάρτυρες αυτής της τέχνης. Ενδιαφέρων περίπατος είναι κι αυτός μέχρι τις πέτρινες τοξωτές γέφυρες Φίλος και Αγ. Γεωργίου και τις λιθόκτιστες βρύσες Αυλότοπα και Φίλος (τις οποίες η παράδοση χρονολογεί στα 1800 περίπου), στη Φονίσκα» (τέλη του 1900) και στη Νεράιδα (1960).